فصل پنجم در حصر اضداد اين اجناس كه اصناف رذايل بود

چون فضايل در چهار جنس محصور است اضداد آن‌كه اجناس رذايل بود در بادى النظر هم چهار ميتواند بود، و آن جهل باشد كه ضد حكمت است، و جبن كه ضد شجاعت است، و شره كه ضد عفت است، و جور كه ضد عدالت است. اما بحسب نظر مستقصى و بحث مستوفى هر فضيلتى را حديست كه چون از آنحد تجاوز نمايند، چه در طرف غلو و چه در طرف تقصير برذيلتى ادا كند بل هر قيد كه در تحديد فضيلتى معتبر بود چون اهمال كنند يا هر قيد كه نامعتبر بود چون رعايت كنند آن فضيلت رذيلت گردد پس هر فضيلتى بمشابه وسطى است و رذايل كه بازاى او باشد بمنزله اطراف مانند مركز و دايره تا همچنانكه بر سطح دايره يك نقطه كه مركز اوست دورترين نقطه‌ها است از محيط، و ديگر نقطه كه اعداد آن در عد و حصر نيايد از جوانب چه بر محيط و چه داخل محيط هريك در جانبى كه باشد بمحيط نزديكتر باشد از مركز.

همچنين فضيلت را نيز حدى بود كه آنحد از رذايل در غايت بعد باشد و انحراف از آنحد در هر جهت و جانب كه اتفاق افتد موجب قرب بود برذيلتى. اينست مراد حكماء از آنچه ميگويند كه فضيلت در وسط بود و رذايل بر اطراف.

پس از اين‌روى بازاى هر فضيلتى رذيلتهاى نامتناهى بود، چه وسط محدود بود و اطراف نامحدود، و ملازمت فضيلت مانند حركت بود بر خطى مستقيم و ارتكاب رذايل مانند انحراف از آن خط، و ظاهر است كه ميان دو