نكته دوم:

نسبت در قضايا و جمله هاى تام، نسبت تام است كه سكوت در مقابل آن صحيح مى باشد، اما در جملات ناقصه و حروف، نسبت ناقص است[5]

[1]نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 2،1، ص 39

[2]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 68

[3]طباطبايى، محمد حسين، نهاية الحكمه، ص 251

5 و 4. صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص (236-232) و 265.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 1، ص 452.

جرجانى، محمد بن على، كتاب التعريفات، ص 106.

تهانوى، محمد اعلى بن على، كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 2، ص 1361.

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 4، ص 451.

خوانسارى، محمد، منطق صورى، ص 198.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 921.

نسبت إخبارى

نسبت حاكى از ارتباط خارجى بين دو چيز

نسبتى كه از ارتباط بين دو چيز در واقع خبر دهد، نسبت اخبارى خوانده مى شود; يعنى خبر مى دهد كه در خارج نسبتى حقيقى وجود دارد و يا تحقق پيدا خواهد كرد; به بيان ديگر، اين نسبت در عالم خارج منشأ انتزاعى دارد. در جمله هاى اخبارى، نسبت تام اخبارى وجود دارد، زيرا به نظر مشهور اصولى ها، جمله تام خبرى براى نسبت وضع شده است; براى مثال، در جمله «زيد قائم»، نسبت قيام زيد، از وجود رابطه اى حقيقى ميان قيام و زيد در خارج حكايت مى كند.

بنابراين مبنا كه معناى حرفى از مقوله نسبت بوده و بر نسبت ناقصه دلالت مى نمايد، يك قسم از حروف، كه بيشتر حروف را شامل مى شود، حروف حاكى است و نسبت موجود در آنها نسبت اخبارى مى باشد; در مقابل حروف ايجادى كه از واقع حكايت ندارد; براى مثال، «فى» بر نسبت ظرفيه و «مِن» بر نسبت ابتدائيه دلالت مى نمايد.

نكته اول:

نسبت در حروف و جمله هاى ناقص، ناقص و در جمله هاى تام، تام است.

نكته دوم:

مشهور اصولى ها معتقدند جمله تام براى ابراز امرى نفسانى وضع شده است، مانند: قصد حكايت در جمله هاى تام خبرى و قصد انشا در جمله هاى تام انشايى[1]

نيز ر.ك: جمله هاى خبرى.

[1]صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 265

همان، ج 1، ص 313.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 1، ص 445.

نسبت إرسالى

نسبت حاكى از درخواست ايجاد فعل در خارج

نسبت ارسالى، مقابل نسبت زجرى بوده و عبارت است از نوعى نسبت انشايى موجود در اوامر، كه همان موضوع له صيغه امر است كه بر ايجاد نسبت بين فاعل و حدث در خارج دلالت مى كند; براى مثال، در جمله «اذهب» متكلم از مخاطب مى خواهد ذهاب از او حادث گردد; يعنى نسبتى كه بين ذهاب (حدث) و مخاطب (فاعل) است ايجاد شود; بنابراين، متكلم به كمك امر (اذهب) مخاطب را به سوى ايجاد اين نسبت در خارج روانه نموده و از او مى خواهد ذهاب را در خارج محقق نمايد.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 94 و 95.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 144.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 177.

نسبت إرسالى استحبابى

نسبت حاكى از درخواست غير اكيد ايجاد فعل در خارج

نسبت ارسالى استحبابى، مقابل نسبت ارسالى وجوبى بوده و عبارت است از نسبتى كه بر درخواست غير اكيد و غير الزامى آمر از مأمور براى ايجاد فعل در خارج دلالت مى كند; به بيان ديگر، نسبتى است كه ضمن اين كه فاعل را براى انجام كارى در خارج روانه مى كند، به گونه اى است كه ترخيص در فعل را هم مى رساند، مانند: «اغسل يوم الجمعة»، كه آمر از راه تحقق اين نسبت ارسالى، شنونده را به سوى انجام عمل در خارج روانه مى كند، اما با ترك فعل منافات ندارد.

نسبت ارسالى استحبابى معمولا از راه استعمال صيغه امر در استحباب ايجاد مى شود.

نيز ر.ك: نسبت ارسالى.

عراقى، ضياء الدين، مقالات الاصول، ص 222.

نسبت إرسالى وجوبى

نسبت حاكى از درخواست اكيد ايجاد فعل در خارج

نسبت ارسالى وجوبى، مقابل نسبت ارسالى استحبابى بوده و بر درخواست أكيد و الزامى آمر از مأمور براى ايجاد فعل در خارج دلالت مى كند; به بيان ديگر، نسبتى است كه فاعل را براى اداى كارى در خارج به صورت الزام بر مى انگيزاند، و ترخيص در ترك فعل را روا نمى داند; براى مثال، در جمله «اقيموا الصلاة» نسبت ارسالى در «اقيموا» به گونه اى است كه مخاطب را به سوى انجام نماز روانه مى كند و ترك آن را روا نمى شمارد.

نيز ر.ك: نسبت ارسالى.