را بر طرف كند و در پايان، حالت نفسانيه اى به نام اراده در انسان به وجود مى آيد كه از آن به «شوق مؤكد» تعبير نموده اند; يعنى آن اشتياق كاملى كه انسان را راحت نمى گذارد، بلكه به دنبال و همراه شوق مؤكد، مراد را در خارج ايجاد مى كند، يا از طريق طلب انشايى، ديگرى را به انجام آن وادار (بعث) مى نمايد.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 28.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 1، ص 423.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 226.

مبادى عرضى

مبادى اشتقاق خارج از ذات مشتق

مبادى عرضى، از اقسام مبادى مشتقات، و به معناى مباديى است كه از ذاتيات شىء (اجزا و ماهيت آن) نمى باشد، مثل: ضارب، كه ضرب از مبدأ ذاتيات شخص نيست بلكه از مبادى عرضى مى باشد; مقابل مبادى ذاتى، مانند: سوزاندن براى آتش، كه جزء ماهيت آتش است.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 120.

مبادى عمومى اصول فقه

مقدمات عمومى براى فهم مباحث اصول فقه

مبادى عمومى اصول فقه، مقابل مبادى خصوصى اصول فقه بوده، و به معناى امورى است كه دانستن آنها براى يادگيرى تمام مباحث علم اصول فقه ضرورى است، مانند: بحث از موضوع علم اصول، غايت آن و مباحث وضع، دلالت و غيره.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 9.

مبادى غير متعدى

ر.ك: مبادى لازم

مبادى كلامى اصول فقه

مباحث اعتقادى دخيل در فهم مسائل اصول فقه

مبادى كلامى اصول فقه، به آن دسته از مسائل كلامى گفته مى شود كه دانستن آنها براى يادگيرى علم اصول، ضرورى است، همانند: بحث از حسن و قبح عقلى و جبر و اختيار.

رشتى، حبيب الله بن محمد على، بدايع الافكار، ص 3.

مبادى لازم

مبادى مشتق از نوع مصادر لازم غير متعدّى

مبادى لازم، از اقسام مبادى مشتقات و به معناى مباديى است كه از مصادر لازم مى باشد، مانند: قيام و قعود.

به مرحوم «صاحب فصول» نسبت داده شده كه گفته است: اگر مبدأ مشتق از مصادر لازم باشد، استعمال مشتق در خصوص متلبس، حقيقت و در «ما انقضى عنه المبدأ» مجاز است، مانند: جالس و ذاهب، اما اگر مبدأ مشتق، متعدى باشد، در اين صورت، مشتق در اعم، حقيقت است، مانند: سارق و قاتل.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 174.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 67.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 1، ص 313.

مبادى لغوى اصول فقه

مباحث لغوى دخيل در فهم اصول فقه

مبادى لغوى اصول فقه، به معناى يك سلسله تصورات يا تصديقات مربوط به امور لغوى (هم چون صرف و نحو) است كه دانستن آنها براى يادگيرى علم اصول فقه ضرورى است، مانند: بحث از تعريف حقيقت و مجاز و وضع كه مقدمه مباحث الفاظ اصول فقه مى باشد.

رشتى، حبيب الله بن محمد على، بدايع الافكار، ص 3.

مبادى متعدى

مبادى مشتق از نوع مصادر متعدّى غير لازم

مبادى متعدى، مقابل مبادى لازم، و از اقسام مبادى مشتقات است. مبدأ متعدى مشتق، مبدئى است كه از مصادر متعدى مى باشد، مانند: ضرب و قتل.

به مرحوم «صاحب فصول» نسبت داده شده كه گفته است: اگر مبدأ مشتق از مصادر لازم باشد، استعمال مشتق در خصوص متلبس، حقيقت و در «ما انقضى عنه المبدأ» مجاز است، مانند: جالس و ذاهب، اما اگر مبدأ مشتق، متعدى باشد، مشتق در اعم، حقيقت است، مانند: سارق و قاتل.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 174.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 67.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 1، ص 313.

مبادى مشتقات

بحث درباره تعيين مبدأ اشتقاق مشتقات

ميان اصولى ها، درباره مبدأ و پيدايش مشتق اختلاف وجود دارد:

1. عده اى معتقدند مبدأ مشتق، مصدر است;

2. جمعى اعتقاد دارند مبدأ مشتق، فعل است;

3. برخى مى گويند مبدأ مشتق، اسم مصدر است;

[4]مرحوم «محقق نايينى» مى گويد: مبدأ مشتق، همان ماده صرف است كه در همه صيغه ها هست، مانند: ماده «ض، ر، ب» كه در ضرب، ضارب، يضرب و... وجود دارد

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 2،1، ص 96و99.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 206.