موصوف، به قصر صفت بر موصوف نيز تعبير شده است.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 141.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ج 2، ص 247.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 272.

حصر موصوف برصفت

اختصاص موصوف به صفت معيّن و سلب ساير صفات از آن

حصر موصوف بر صفت، مقابل حصر صفت بر موصوف بوده و به اين معنا است كه موصوف از اين صفت تجاوز نمى كند; يعنى موصوفِ اين صفت است و موصوفِ براى صفت ديگرى نيست، هر چند ممكن است اين صفت براى موصوف ديگر هم ثابت باشد; مانند: «و ما محمد الاّ رسول» و «انّما انت منذر».

گاهى حصر موصوف بر صفت، به صورت مجاز و مبالغه است، مانند: «انما زيد عالم او مصلح» كه به رغم وجود صفات ديگرى براى زيد، متكلم مبالغه نموده و ادعا مى كند كه او هيچ صفتى غير از «عالم و مصلح بودن» ندارد.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 141.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 272.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 247.

حصر موضوع

اختصاص موضوع به حكم معيّن و سلب ساير احكام از آن

هر گاه حصر در كلام به موضوع برگردد، حصر موضوع ناميده مى شود و در اين صورت، مفهوم حصر منتفى است.

براى مثال، در جمله: «جاء القوم الا زيدا» اگر «الاّ زيدا» قيد موضوع باشد، قضيه مفهوم ندارد; زيرا معناى جمله چنين مى شود: «ان القوم الذين غير زيد جاؤوا».

در كتاب «فوائد الاصول» آمده است:

«الرابع: فى مفهوم الحصر. لايخفى ان النزاع فيه ايضا يرجع الى ان الحصر حصر للحكم او للموضوع»[1]

نيز ر.ك: حصر حكم.

[1]نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، 2، ص 505

حفظ جان

ر.ك: حفظ نفس

حفظ دين

يكى از امور مورد اهتمام شرع و ملاك براى تشريع برخى احكام

حفظ دين، از اقسام مصالح ضرورى بوده كه مورد اهتمام شارع قرار گرفته و براساس آن احكامى تشريع گرديده است.

دين سبب سعادت دنيا و آخرت انسان مى گردد و به همين دليل، خداوند براى ايجاد آن، پيامبران را برانگيخت و تكليف كرد تا احكام آن را به انسان ها ابلاغ نمايند، سپس تسليم در برابر اديان الهى و ايمان به آنها را واجب نمود و براى حفظ آنها، احكامى همچون جهاد را واجب كرد و براى مرتدها مجازات هايى در نظر گرفت.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 1021.

حفظ عرض

ر.ك: حفظ نسل

حفظ عقل

يكى از امور مورد اهتمام شرع و ملاك براى تشريع برخى احكام

حفظ عقل، از اقسام مصالح ضرورى شمرده مى شود كه مورد اهتمام شارع قرار گرفته و براساس آن احكامى تشريع گرديده است.

عقل موهبتى الهى است كه خداوند به انسان ارزانى داشته و به اين وسيله او را بر مخلوقات ديگر برترى و برجستگى داده و از او خواسته تا عقل را بر قواى ديگر خود حاكم گرداند; از اين رو، خداوند هر چه را كه موجب سلامت عقل و رشد آن مى گردد مباح و هر چه را كه باعث ضعف و فساد آن مى شود - همانند شرب مسكرات - حرام نموده است.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 1021.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 219.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 259.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 239.

فخر رازى، محمد بن عمر، المحصول فى علم اصول الفقه، ج 6، ص 162.

ادريس، عوض احمد، الوجيز فى اصول الفقه، ص 74.

حفظ مال

يكى از امور مورد اهتمام شرع و ملاك براى تشريع برخى احكام

حفظ مال، از اقسام مصالح ضرورى بوده كه مورد اهتمام شرع قرار گرفته و احكامى نيز بر اساس آن جعل گرديده است.

در چرخه زندگى انسان، مال نقش مهمى ايفا مى كند، زيرا به كمك آن بشر به بسيارى از ضروريات زندگى خود دست مى يابد; به همين علت، ايجاد عدالت اقتصادى، رفع فقر و بيكارى، تأمين امنيت مالى و اقتصادى و گردش صحيح سرمايه در جامعه از اهداف شرع شمرده مى شود و براى اجراى آنها قانون هايى تشريع شده است. خداوند سعى در طلب رزق و روزى حلال را واجب و معاملاتى را كه در ميان عرف مرسوم بوده هم چون بيع و اجاره امضا كرده است و هرگونه تعدى و تصرف عدوانى در اموال ديگران را نفى نموده و آن را موجب استحقاق عقوبت شمرده است.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 318.