صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 327.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 105.

شهابى، محمود، تقريرات اصول، ج 2، ص 111.

قدسى مهر، خليل، الفروق المهمة فى الاصول الفقهية، ص 162.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 165.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 3، ص 205.

بهبهانى، محمد باقر بن محمد اكمل، الفوائد الحائرية، ص 141.

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 36.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 101.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص (285-277).

حجيت دليل عقلى

ر.ك: حجيت عقل

حجيت رأى مفتى

ر.ك: حجيت فتوا

حجيت سد ذرايع

صحّت استناد به سدّ ذرايع در استنباط حكم شرعى

حجيت سد ذرايع، به معناى صحت استناد به سد ذرايع به عنوان منبعى براى استنباط احكام شرعى است.

ميان علماى اهل سنت درباره حجيت سد ذرايع اختلاف است:

1. «ابن حزم ظاهرى» به طور مطلق آن را حجت ندانسته است;

2. «مالك بن انس» و «احمد بن حنبل» به طور مطلق آن را پذيرفته اند;

3. «شافعى» و «ابوحنيفه» در برخى موارد به حجيت آن معتقدند.

علماى شيعه، سد ذرايع را به عنوان منبع شناخت احكام نپذيرفته اند، هر چند نظريات برخى از علماى شيعه درباره «مقدمه واجب» ممكن است در عمل، با نظر كسانى كه اعتقاد به حجيت سد ذرايع دارند، يكسان باشد.

طرفداران حجيت سد ذرايع براى اعتبار آن به ادله اربعه استناد نموده اند; براى نمونه، به برخى آيات مورد استناد اشاره مى گردد:

1. «و لا تسبّوا الذين يدعون من دون الله فيسبّوا الله عدوا بغير علم; به آن هايى كه غير خدا را مى خوانند، دشنام ندهيد تا مبادا ندانسته و از روى عداوت، خدا را دشنام دهند»[1]

2. «و لا يضربن بأرجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن; زنان به هنگام راه رفتن پاى خود را بر زمين نكوبند تا زينت هاى پنهان آنها دانسته شود.»[2]

به موجب اين آيات، حرام شدن اعمال ياد شده صرفاً به دليل مفسده اى است كه در ذى المقدمه آنها وجود دارد (البته چنين صراحتى در اين آيات وجود ندارد).

نيز ر.ك: سدّ ذرايع.

[1]أنعام (6)، آيه 108

[2]نور (24)، آيه 31

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص (415-414).

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 270.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 542.

محقق داماد، مصطفى، مباحثى از اصول فقه، ج 2، ص 188.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص (890-888).

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (380-374).

حجيت سنت

صحّت استناد به قول، فعل و تقرير معصوم(عليه السلام) در استنباط حكم شرعى

منظور از حجيت سنت، صحت تمسك به قول، فعل و تقرير معصوم(عليه السلام)در استنباط احكام شرعى و عمل به آن است، كه لازمه آن منجّزيت در صورت مطابقت با واقع و معذّريت در صورت مخالفت با واقع است.

اصوليون اهل سنت و اماميه معتقدند سنت (فعل، تقرير و قول) پيامبر(صلى الله عليه وآله) بدون شك حجت مى باشد و براى اثبات آن، به ادله چهارگانه كتاب، سنت، اجماع و عقل تمسك نموده اند; اما درباره سنت ائمه اطهار(عليهم السلام) و فاطمه زهرا(عليها السلام) اصوليون اماميه، آن را حجت مى دانند و براى اثبات آن، به ادله اربعه تمسك جسته اند، ولى اهل سنت آن را حجت نمى دانند.

نيز ر.ك: سنت.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (120-76).

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص (31-28).

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص (70-63).

حجيت سنت اهل بيت(عليهم السلام)

صحّت استناد به قول، فعل و تقرير اهل بيت(عليهم السلام) در استنباط حكم شرعى

حجيت سنت اهل بيت(عليهم السلام)، به معناى درستى استناد به سنت اهل بيت(عليهم السلام)براى اثبات موضوعات و احكام شرعى است چه از جانب شارع و چه از جانب مكلفان كه نتيجه آن، معذّريت و منجّزيت است. در مورد حجيت سنت، از نظر كلى بحثى نيست و مخالفى وجود ندارد. اختلاف موجود در اين مورد اين است كه آيا تنها سنت نبوى(صلى الله عليه وآله)حجت است يا افزون بر آن، سنت امامان معصوم(عليهم السلام) هم حجت است; اهل تسنن تنها سنت نبوى را حجت مى دانند، ولى شيعيان به حكم برخى از آيات قرآن كريم و احاديث متواتر از رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) كه خود اهل تسنن نيز آن را روايت كرده اند و نيز به دليل عقل، به قول، فعل و تقرير ائمه اطهار(عليهم السلام) نيز استناد مى كنند. از آياتى كه شيعيان براى حجيت سنت اهل بيت(عليهم السلام) به آن تمسك نموده اند، آيه تطهير است.

هم چنين يكى از روايات در اين باره، روايت ثقلين است