[3]فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 1، ص 89

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 31.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 28.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 1، ص 21.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 2، ص 71.

خمينى، روح الله، الرسائل، ج 1، ص 148.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 228.

مختارى مازندرانى، محمد حسين، فرهنگ اصطلاحات اصولى، ص 26.

اراده آمرى

اراده شخص امر و نهى كننده در اوامر و نواهى تشريعى

اراده آمرى، مقابل اراده فاعلى است. در اوامر و نواهى تشريعى، اراده كسى را كه امر يا نهى مى كند، اراده آمرى مى گويند; براى مثال، در امر مولا به نماز، اراده مولا را نسبت به انجام نماز، اراده آمرى گويند، زيرا اراده كرده كه مراد او در خارج به وسيله شخصى ديگر و به اراده او محقق گردد و به همين خاطر از طريق امر يا نهى مولوى، آن شخص را به انجام فعل وادار يا از به جا آوردن آن باز مى دارد.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 509.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص (235-232).

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 6، ص (83-82).

شاطبى، ابراهيم بن موسى، الموافقات فى اصول الشريعة، ج 2، جزء 3، ص 90.

اراده استعمالى

قصد ايجاد يك معنا در ذهن مخاطب، يا قصد استعمال لفظ در معنا

اراده استعمالى، مقابل اراده جدى مى باشد و آن، اراده متكلم بر تفهيم معناى موضوع له يا مستعمل فيه لفظ است; به بيان ديگر، اراده گوينده را به استعمال لفظ در معنايى براى ايجاد آن معنا در ذهن مخاطب، اراده استعمالى مى گويند.

نكته اول:

متكلم در هر كلامى دو اراده دارد: اراده استعمالى; اراده جدى.

اين دو اراده گاهى با هم تطابق دارند و گاهى تفاوت، و در موارد شك، اصل، تطابق اراده استعمالى و جدى است.

در جملات اخبارى كنايى و در اوامر امتحانى، اين دو اراده به روشنى از هم تفكيك مى گردند:

[1]در كنايات، مثل: «زيد كثير الرماد»، اراده استعمالى نسبت به لفظ «زيد» و «لفظ» كثير الرماد «اين است كه هر دو در معناى حقيقى استعمال شده اند، اما مراد جدى از آنها، سخاوت زيد است

[2]در اوامر امتحانى، مثل امر به ذبح اسماعيل(عليه السلام)، مراد استعمالى، ذبح اسماعيل است، اما مراد جدى، امتحان حضرت ابراهيم(عليه السلام) است

نكته دوم:

ملاك حقيقى يا مجازى بودن معنا، اراده استعمالى است.

نكته سوم:

اراده از نظر بعضى از اصوليون، همانند مرحوم «آخوند خراسانى»، به اراده استعمالى و اراده جدّى تقسيم مى گردد، كه توضيح آن در بالا آمد، اما در نوشته هاى برخى ديگر همانند مرحوم «محقق نائينى»، به اراده استعمالى، اراده تفهيمى و اراده جدّى تقسيم گرديده است. بنا بر نظر دوم، اراده استعمالى، فقط قصد استعمال لفظ در معنا است، ولى در اراده تفهيمى، افزون بر آن، گوينده بايد در صدد تفهيم معنا به غير نيز باشد. و امّا اراده جدّى، در هر دو مبنا يك تعريف دارد.

نيز ر.ك: اراده جدى; اراده تفهيمى.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 447 و 506.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 30.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 98.

خمينى، روح الله، انوار الهداية فى التعليقة على الكفاية، ج 2، ص 75 و 148.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 1، ص 531.

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 1، ص (191-188).

اراده استقبالى

اراده متعلق به انجام يا ترك امرى در آينده

اراده اى كه به انجام امرى در زمان آينده تعلق گيرد، اراده استقبالى ناميده مى شود و مقابل اراده فعلى مى آيد; مثل اين كه شخص اراده كند هفته آينده به مسافرت برود.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 29.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 51.

اراده انشايى

ابراز اراده حقيقى در عالم اعتبار

اراده انشايى، مقابل اراده حقيقى بوده و به معناى ابراز اراده حقيقى در عالم اعتبار و مفهوم، از طريق الفاظ ]ماده امر (ا - م - ر) يا صيغه افعل [مى باشد; به اين بيان كه اراده حقيقى، يعنى شوق مؤكد نسبت به مطلوب كه به دنبال آن، يا خود شخص براى تحصيل مطلوب حركت مى كند و يا اين كه اين شوق، او را به انشاى امر وا مى دارد تا ديگرى را براى تحصيل مطلوب برانگيزد; صورت اخير را اراده انشايى مى گويند; براى مثال، شخص تشنه، براى به دست آوردن آب، يا خودش حركت مى كند، يا اين كه اين اراده حقيقى را در قالب الفاظى ابراز مى نمايد و ديگرى را روانه مى كند تا براى او آب بياورد.

بجنوردى، حسن، منتهى الاصول، ج 1، ص 117.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 1، ص 568.