مقاله چهارم‌

اين مقاله در مواعظ حكمى، نصائح عقلى و مخاطبات روحانى در ذمّ دنيا و اهل آن است. در اين مقام خواننده را آگاه مى‌سازد كه از اين مواعظ كسانى سود مى‌برند كه قلبى سليم و عقلى مستقيم دارند، نه آنان كه مانند چهارپايان و جنبندگان فاقد قلب روحانى و حيات عقلى هستند. زيرا مواعظ و نصائح، جانوران را سود ندهد و مردگان را زنده نكند؛ بلكه فقط سرگشتگان را آگاه و خفتگان را بيدار مى‌سازد. مقاله در پنج فصل و يك خاتمه تنظيم يافته است.

فصل أوّل بيان مى‌كند كه خداوند سبحان، رسول و حبيب خود را از نظر به متاع دنيا و زيباييهاى زودگذر و فانى آن نهى فرمود، تا مبادا طهارت ذات و قلب شريف و چشم پاكش آلوده لذّتهاى كثيف و شهوات خبيث آن شود.

بنابراين، عاقل بايد هشيار باشد و نيك بينديشد كه اگر نظر به طيّبات دنيا، كه در واقع خبيثات عالم اعلى است، در حال رسول مؤثر باشد و قلبش را از اشتغال به عالم ملكوت و مجاورت حق بازدارد، حال افراد عادى چگونه خواهد بود.

فصل دوم در وصاياى نبوى است، كه در زهد و بى‌اعتنائى به دنيا و اهل آن آمده است. در اين مقام، نخست سخنانى از امير مؤمنان على- عليه السلام- در خصوص زهد رسول اكرم (ص) و برخى ديگر از انبيا نقل مى‌كند و از خواننده مى‌خواهد كه به رسول اكرم (ص) تأسّى كند. پس از آن رواياتى از امامان شيعه مى‌آورد.

فصل سوم در وصاياى بعضى از انبيا و اوليا درباره زهد و ذمّ حرص و ستايش از علم و حكمت و پارسايى است.

فصل چهارم در نقل وصايايى است كه به فيثاغورس نسبت مى‌دهد. در اين مقام، نخست مهلكات نفوس را گوشزد مى‌كند و آنها را سه نوع مى‌داند: شرك، ظلم و تلذّذ؛ و اصل هر سه را حبّ و دوستى دنيا مى‌شناسد و از نفس مى‌خواهد كه از دنيا