همچنين در اين رساله در حالى كه مى‌كوشد عبارت «سبحاني سبحاني» بويزيد را توجيه كند، شطح عظيم و قول ثقيل حلّاج «أنا الحقّ» را مسكوت مى‌گذارد و از اظهار عقيده درباره آن خوددارى مى‌كند. [1] در حالى كه در چنين مقامى سكوت هرگز روا نباشد.

باز در همين رساله (مقاله سوّم، فصل دوّم) آنجا كه درباره وصف عشق و شوق سخن مى‌گويد اين عبارت را مى‌آورد: «و لهذا ترى شريعة سيّد المرسلين و خاتم الأصفياء- عليه و آله سلام اللّه الحقّ المبين- مشتملة على ذكر المحبّة و العشق في مواضع كثيرة من آيات و أحاديث عديدة» [2]. در حالى كه اهل علم مى‌دانند، كه كلمه عشق و مشتقّات آن در قرآن هرگز به كار نرفته و در احاديث هم نادر است.

البته اين قبيل امور از عظمت و بزرگى اين حكيم بزرگ چيزى نمى‌كاهد، كه مى‌توان آنها را از مقوله سهو القلم بشمار آورد. بزرگان گفته‌اند: «الإنسان محلّ السّهو و النّسيان»، و علما فرموده‌اند كه «الجواد قد يكبو و الصّارم قد ينبو».

رساله كسر أصنام الجاهليّة

نام: نام رساله نوظهور و بسيار زيبا و پرمعناست. چنانكه از نامش پيداست در ردّ تصوّف دروغين و در ذمّ و نكوهش متصوّفان نادان و رياكار نگارش يافته است. تا آنجا كه من اطّلاع دارم، نوشته‌اى بدين نام در ميان آثار اسلاف و اخلاف صدرا ثبت نشده است. عنوان رساله، بت‌شكنيهاى فرانسيس بيكن، فيلسوف تجربه‌گراى انگليسى را به ياد مى‌آورد، كه معاصر صدرا بوده، حدود ده سال پيش از وى به دنيا آمده و شانزده سال پيش از وى درگذشته است. بيكن در كتابهاى فرزند مذكّر زمان، تفسير طبيعت،

[1] صص 47، 48.

[2] صص 132 و 133.