مطاوى ديگر سخنان او نمودار است. اعتقاد كربن بر آن است كه اگر ملا صدرا و احسائى معاصر مى‌بودند، در بسيارى از مسائل با هم متفق مى‌شدند. [1]

آقاى كربن گمان نموده‌اند كه گفته‌هاى احسائى در مقام اشكال بر فلاسفه و عرفا چيز نوظهورى است، در حالتى كه اين مطلب، تازگى ندارد و ملا صدرا و امثال او در عصر خود نيز مواجه با اين حرفها بوده‌اند.

و در هر عصرى احسائى‌ها وجود دارند، اشكال كار، جاى ديگر است.

اشتباه آقاى كربن اين‌جاست كه گمان مى‌كند هرچه را احسائى مخالف گفته امامان تشخيص داد درست است، غافل از اين كه اگر كسى در علوم عقلى قوى و استاد نباشد، گفته امامان را در اصول عقايد خوب نمى‌فهمد. علاوه بر اين، در عقايد استدلال به اخبار آحاد يا ظواهر صحيح نيست و ادله حجيت اخبار آحاد و همچنين ادله حجيت ظواهر، فقط حجيت اخبار و ظواهر در فروع احكام را اثبات مى‌نمايد نه در اصول عقايد.

رؤساى شيخيه چون آقاى كربن را علاقه‌مند به طريقه تشيع ديده‌اند، او را در اين وادى انداخته‌اند. و سير در اين واديهاى بى‌اصل و فرع، آقاى كربن را منحرف از فلسفه و غير وارد در عقليات و عرفان در انظار دانشمندان جلوه خواهد داد.

بيان ارزش معارف عرفا و متصوفه‌

يكى از منابع سرشار و باارزش و مهم معارف شرقى، آثار و كتب مدوّنه عرفاى اسلامى است. در بين متصوفه و عرفاى اسلامى مردان دانشمند و محقق و با فضيلت [1]ر. ك: ص 146 مقدمه فرانسوى آقاى كربن به كتاب المشاعر صدر الدين شيرازى- قدس سره-؛ اگر احسائى مدتى به درس فلسفه حاضر مى‌گرديد و از اصطلاحات علمى فلسفى مطلع مى‌شد، با ملا صدرا قهرا متفق بود و اگر معاصر ملا صدرا هم بود و از فلسفه بى‌اطلاع بود، همين مشاجره را با ملا صدرا داشت. نزاع احسائى با ملا صدرا ناشى از عدم آشنائى او به فلسفه است. ما در رساله‌اى مستقل قسمتى از عقايد شيخ احمد را كه اصولا با توحيد به معناى حقيقى سازش ندارد، جمع كرده‌ايم.