«المشعر الثالث:

في حدوث العالم[1]العالم بجميع ما فيه مسبوق الوجود بعدم زماني [2]بمعنى أن لا هويّة من الهويّات‌

[1]نگارنده، در رساله شرح حال و آراى فلسفى ملا صدرا، صص 85- 90 نوشته است:

مجموعه عالم وجود بنابر قول متكلمان حادث است به حدوث زمانى‌ [1] اين جماعت، ظرف عدم سابق بر وجود عالم را زمان موهوم مى‌دانند نه زمان واقعى، چون زمان، مقدار حركت است و حركت بدون ماده و جسم معنا ندارد. متكلمين از يك نكته مهمى غفلت كرده‌اند و ندانسته‌اند كه اگر زمان سابق بر عالم، موهوم باشد عالم در وهم حادث مى‌شود نه در واقع ناچار بايد در واقع قديم باشد.

عالم وجود بنابر قول حكماى محقق (حكماى اشراق و مشاء) [2] حادث ذاتى و قديم زمانى است، چون اين محققان انفكاك صنع از صانع را محال مى‌دانند و عالم را به مجردات و ماديات تقسيم كرده‌اند مجردات را قديم زمانى و موجودات زمانى را به حسب ماده قديم دانسته و صور متوارد بر هيولاى عالم را حادث زمانى مى‌دانند.

صدر المتألهين چون قائل به حركت جوهر است، مجموعه عالم ماده را مسبوق الوجود به عدم زمانى مى‌داند و همان طورى كه تقرير كرديم براى اين عالم جهت ثبات و بقاء بوجه من الوجوه قائل نمى‌باشد، موجودات مجرد را چون احكام وحدت در آنها غلبه دارد.

[2]در نسخه چاپ سنگى (تهران) ص 118 «العالم بجميع ما فيه حادث زمانى اذ كل ما فيه مسبوق الوجود بالعدم الزماني».

[1] . شرح المقاصد، ج 2، ص 14؛ إرشاد الطالبين، ص 150؛ الأسفار، ج 7، صص 307- 326؛ شرح المنظومة، قسمت فلسفه، ص 82.

[2] . جهت اطلاع از اقوال حكما رجوع شود به: المطارحات ضمن مجموعه مصنّفات شيخ اشراق، ج 1، صص 324- 328 و 417- 427؛ شرح الإشارات ج 3، صص 109- 115؛ الأسفار، ج 3، صص 244- 277، و ج 5، صص 204- 234؛ رسالة في الحدوث لصدر المتألّهين- قدس سرّه- صص 152. 241؛ مفاتيح الغيب له، ج 2، صص 467- 519.