به قصور ذاتى حقايق موجود در دار حركات و متحركات برمى‌گردد، ولى حقايق نوريه كه در عالمى فوق عالم اتفاق و علل اتفاقيه واقع شده‌اند و صرف امكان ذاتى از براى ظهور و تحقق خارجى آنها كافى است، بايد از حق على سبيل الأشرف فالأشرف صادر شوند.

على اى تقدير جميع اهل تحقيق از محققان حكما و اجلّه عرفا- قدس اللّه تعالى اسرارهم- اتفاق دارند كه فيض وجود بايد از طريق حروف عاليات و كلمات تامات به حقايق وجوديه واصل شود و فيض بايد از عالى به دانى برسد و محال است كه موجودى صادر شود از امرى كه به حسب مرتبه وجودى و به اعتبار ذات و صفات از آن كاملتر است به اين معنا حقيقتى كه به حسب ذات ناقص‌تر و از حيث در برداشتن فعليات و تحصلات، نازل‌تر است، مبدأ شود حقيقتى را كه از آن تمام‌تر و كامل‌تر است فاقد كمال، مبدأ آن كمال نمى‌شود و معلول، هميشه عبارت است از مرتبه نازل علت و علت، مقام كمال معلول و صورت تماميت مجعول و مرجع و غايت آن مى‌باشد [1].

تنبيه فيه تحقيق عرشى‌

نزد جميع اهل تحقيق از حكماى عظام و عرفاى كرام و اهل تحقيق از

[1]مولانا فرمايد:

چون فيض وجود، از عالى به دانى مى‌رسد، ماهى از سر كه مبدأ ادراك و حيات است بزرگ مى‌شود نه از دم كه مرتبه سافل وجود آن است. و برخى گفته‌اند: ماهى از سرو نى، از دم بزرگ مى‌شود در اين صورت بايد بگوييم دم «نى» همان سر «نى» است و اين درست نيست، چون رأس نباتات فرورفته در خاك است تا تغذيه نمايد و علل بقاى خود را در باطن طبيعت و داخل آب و گل جستجو نمايد و حكمتى است در اين كه رأس نباتات متمايل به شكم و داخل طبيعت و رأس انسان متمايل به آسمان و جهت بالا و حيوان، برزخى است بين اين دو (نبات و انسان).