ترقى و تكامل، ذاتى نحوه وجود ماده و اتصاف به ماده و قوه و تحول شى‌ء بالقوه به فعليات و كمالات نيز نحوه وجود موجود در عالم ماده و استعداد است و شى‌ء تا داراى ذات متحصل معرّا از جهت نقص نشود، اين حركت متوقف نمى‌شود.

ولى در طبايع و انواع، همين حالت به حسب تفاوت در فطرت و طينت در انواع موجود در عالم زمان و مكان متفاوت است. و نيز بايد دانست كه تركيب جسم از ماده و صورت به معناى انضمام فعليت به قوه به اين معنا كه جهت قوه، وجودى منحاز از صورت داشته باشد نيست، وجود، واحد و جهات، متعدد است. و اين، به بساطت و نفى تركيب نمى‌انجامد، چون عقل، از وجود واحد، به اعتبار وجود دو جهت دو جزء جوهرى را انتزاع نمايد و ماده، واقعيتى نظير جنس دارد و نسبت آن به صورت همان نسبت جنس به فصل است.

دليل بر تركيب اتحادى ماده و صورت‌

از مطالب گذشته به منصّه ظهور رسيد كه ماده و صورت به حسب وجود

محمد رضا بود و از قرارى كه مرحوم آقا جواد اراكى سلطان‌آبادى در سال 1325 شمسى اوايل طلبگى حقير را قم اين سطور تعريف كرد، ميرزا صفا در مدرسه آقا ميرزا ابو الحسن معمار ساكن بود و شرح اشارات و تمهيد القواعد و فصوص درس مى‌داد، ولى در اوايل جوانى، انقلاب حال به او دست داد و درس را ترك كرد و با مرحوم مؤتمن السلطنه به خراسان آمد و مجاورت اختيار كرد.

آقا سيد جواد عراقى كه حدود ده سال قبل در يكى از قراى مجاور شهر رى درگذشت در سال 1325 هجرى شمسى از معمّرين بود و قريب 90 سال از عمر او مى‌گذشت. او خود ساليان دراز در مدرسه ميرزا ابو الحسن ساكن بود و مى‌گفت اهل فن آقا ميرزا صفا را در تلاميذ درجه اول آقا محمد رضا مى‌دانستند.

حكيم صفا بعضى از مشكلات و برخى از مسائل مهم تصوف را در اشعارى كه به صورت سؤال و جواب طرح كرده وسائل و مجيب، خود اوست عنوان نموده در آن تحقيق كرده است و كمتر كسى توجه به اين مهم دارد، ايشان در مقام شرح و بيان اين مسأله خاتم ولايت عامه و مطلقه و به اعتبارى ولايت خاصه محمديه، در اين كه خاتم ولايت مطلقه به اعتبارى و خاتم ولايت خاصّه به اعتبار ديگر مهدى موعود عليه السّلام است و عيسى عليه السّلام از مشكات ولايت او استفاضه نمايد (و در اين مسأله در فهم كلمات محيى الدين بين ناظران و شارحان كلمات وى اختلاف است) در صورت سؤال و جواب خيلى عالى اين مشكل را حل نموده است.