مرتبه عقل و سرّ و خفاى نفس كه در آن مقام، نفس محكوم به احكامى است جدا از بدن و مقام بدنى نفس، مرتبه نازله نفس است نسبت به برخى از نفوس و برخى از نفوس، مقام و مرتبه‌اى مترفع از مرتبه جزئى و مجرد برزخى ندارند و در مرتبه تجرد برزخى توقف نموده‌اند.

مسأله اتحاد نفس با بدن و تحقق اين دو بوجودى واحد، متفرع است بر اتحاد ماده و صورت در جميع موجودات مركب از جهت قوه و فعل. و معناى اتحاد آن است كه ماده وجودى منحاز و جدا از صورت، وجودى ندارد كه به لحاظ انضمام اين دو، وجودى واحد واقع در مقوله جوهر بوجود آيد، بلكه در هر شى‌ء مادى و مركب از قوه و فعل، قوه از باب ابهام و عدم تحصل و ماده از باب آن كه قوة الوجود و جوهر بالقوه است فقط به جهت فعليت و تحصل تحقق دارد و شى‌ء، وقتى منضمّ به شى‌ء ديگر ملاحظه مى‌شود كه در مقام ذات، حقيقتى جدا از مقام انضمام داشته باشد، و انضمام در مرتبه متأخر از آن، لحاظ شود و بدون صورت، داراى فعليت و تحصل باشد، در اين صورت، خود بالاستقلال، فعليتى از فعليات است و امكان ندارد از اين جهت، جهت فعليتى به آن تنويع دهد و آن را داخل نوعى از انواع نمايد [1] و صورت استعدادى انسان در ماده، طالب يافتن ذات خود و رجوع به مقام جمعى خودش است.

مسأله اتحاد ماده و صورت در باب اتحاد نفس با قواى مبدأ تجلى و واسطه اظهار افاعيل نفس، با اشكالات روبرو مى‌شود و اتحاد آن با اعضا و صور مادى بلكه قواى منغمر در ماده، مستلزم محاذيرى است كه تخلص از اين اشكالات براى متضلّع در مباحث امور عامه و الهيات، امكان ندارد. و اصولا تصور اتحاد

[1]براى بحث تفصيلى به مقدمه نگارنده به رساله اصول المعارف آخوند ملا محسن فيض كاشانى رجوع شود، در آنجا به اين لحاظ كه اثبات اتحاد ماده و صورت يكى از اركان و امرى اساسى در مسأله حركت جوهرى است، مفصل پيرامون اتحاد بحث كرده‌ايم.