بسيطه است، قبل از عروض تركيب، مركبات در عالم ماده مسبوق الوجودند به بسايط و از طرفى جمعى از اهل تحقيق از جمله شيخ رئيس قائلند به بقاى صور عناصر در مركبات، به اين معنا كه صور نارى و مايى و هوايى و ارضى در مواليد ثلاث- از معدن و نبات و حيوان- باقى و در حال حصول تركيب حقيقى، اين صور، متحصل و موجودند. و دليل شيخ بنا به تصريح او، تدبيرات قرع و انبيق است كه به واسطه آن، هر مركب عنصرى از نبات و معدن را به بسايط اولى كه صورت عناصر اربعه باشد برمى‌گرداند و حس، بهترين شاهد بر بقاى صور عنصرى است [1].

بحث و تحقيق‌

برخى از محققان در طبيعيات و بعضى در كتب طبى و بهرى در مباحث امور عامه در اصل ماهيت و نحوه وجود مزاج، بحث كرده‌اند و در مقام تعريف آن گفته‌اند:

«إنّ المزاج كيفية ملموسة من جنس أوائل الملموسات، متوسطة بين الأربع الأول توسطامّا متشابهة الأجزاء، حتى أنّها تكون بالقياس إلى الحرارة الشديدة برودة، و بالقياس إلى البرودة الشديدة حرارة و بالقياس إلى اليبوسة رطوبة و بالقياس إلى الرطوبة يبوسة.

و أنّها في الجسم ذي المزاج بحيث يكون ما وجد منها في كل جزء من أجزائه‌

[1]نگارنده اين حروف در اين مسأله، مفصل در حاشيه بر يكى از رسائل آخوند ملا صدرا بحث كرده است. آخوند، در اين رساله كه مشتمل است بر جواب از چند سؤال فلسفى در ماهيت قوه و صورت و ماده و فعليت، تحقيقات عاليه‌اى دارد. و حقير، در مقام توضيح مشكلات مطالب آن به تفصيل بحث كرده است و در آنجا ذكر شد كه تدابير قرع و انبيق چه بسا، سبب اعدادى جهت حصول صور عناصر در مواد اصلى شود و شيخ بايد اين احتمال را سد مى‌نمود تا از كلام خود، نتيجه مى‌گرفت.