از بطون قرآنيه و از فتوح صاحب فتح مطلق است و لسان مرتبه او: ثم دنا فتدلى فكان قاب قوسين أو أدنى، و يا من لا يشغله شأن عن شأن، (و به اعتبار آنكه مظهر تام و تمام اسماء حق است)، «اينما تولّوا فثم وجه اللّه» است [1].

بنا بر آنچه ذكر شد، تشخيص اين مراتب و مقامات و تمييز مخاطبان از يكديگر و فهم آنكه آيات الهيه با اختلاف در مفاهيم و مضامين ناظر به كدام قسم از اقسام مخاطبان است و بالأخره علم به ارادات و معانى كلام إلهى، مراتب و شئون خطابات و ارتباط بين اسماء الهيه و مظاهر خلقيه و تطبيق مضامين كتاب تدوين- قرآن- به كتاب تكوين- نفوس انسانيه- به اعتبار نهايات وجود به حسب ملكات و روحيات حاصل از اعمال و افعال و تشخيص شئون و احوال مخاطبان كلام إلهى، جلوات و اطوار خطابات شأن كسى است كه خود محيط به مراتب ملك و ملكوت وجود باشد؛ از اين اينجا ضرورت احتياج به صاحبان علوم لدنى- اهل عصمت و طهارت- معلوم مى‌شود.

أعرفكم باللّه، أعلمكم بكتابه‌

اين خبر از احاديث نبويه است كه محدثان اسلامى از عامه و خاصه نقل نموده‌اند.

شناسايى و معرفت حق اوّل به سه نحو متصور است: معرفت ذات، معرفت صفات و معرفت افعال.

در كتاب إلهى- قرآن مجيد- از علم به ذات و علم به صفات و اسماء و علم به افعال الهيه بحث و گفتگو مى‌شود و غايت خلقت انسانى و علت غايى خلقت حقايق ملكوتى و موجودات واقع در مواطن غيب و سكان ملأ اعلى معرفت حق و عرفان جمال و جلال وجود مطلق همان معرفت حق است كه اصل الأصول علم اعلى به شمار مى‌رود و نزد اهل عرفان علم به ذات و

[1]جميع مراتب و مقاماتى كه براى خاتم انبياء حاصل شده است، براى صاحب إرث محمدى كمّل از اوليا، يعنى عترت طاهرين او به تبع و بالوراثه ثابت است و آنها نيز مظهر تام اسماء و صفات حقّند و خلافت آن بزرگواران، خلافت تامه الهيه است و آنچه از فيوضات عامه و خاصه و از حق صادر و نازل شده است، از دايره وجود آنان خارج نيست.