و به استثناى دو- سه فن مانند تاريخ و انساب و عروض عموماً خانه‌زاد اين كتاب آسمانى هستند.

مسلمانان به راهنمايى بحث و كنجكاوى‌هاى دينى به تدوين اين علوم پرداختند كه عمده آنها از ادبيات عربى علم نحو، صرف، معانى، بيان، بديع، لغت، مى‌باشد و از فنون مربوط به ظواهر دينى علم قرائت، تفسير، حديث، رجال، درايه، اصول، فقه مى‌باشد.

شيعه نيز به نوبت خود در تأسيس و تنقيح اين علوم سهم به سزايى دارند بلكه مؤسس و مبتكر بسيارى از آنها شيعه بوده است چنان‌كه نحو (دستور زبان عربى را) ابوالاسود دئلى كه از صحابه پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و على عليه السلام بود به املأ و راهنمايى على عليه السلام تدوين نمود و يكى از بزرگ‌ترين مؤسسين‌ [1] علوم فصاحت و بلاغت (معانى و بيان و بديع) صاحب بن عباد شيعى از وزراى آل بويه بود و اولين كتاب لغت‌ [2] كتاب العين‌ است كه تأليف دانشمند معروف خليل بن احمد بصرى شيعى است كه واضع علم عروض بوده است و هم در علم نحو استاد سيبويه نحوى مى‌باشد.

و قرائت عاصم‌ [3] در قرآن به يك واسطه به على عليه السلام مى‌رسد و عبدالله بن عباس كه در تفسير مقدم‌ترين صحابه شمرده مى‌شود شاگرد على عليه السلام مى‌باشد و مساعى اهل بيت عليهم السلام و شيعيان شان در حديث و فقه و اتصال فقهاى اربعه و غير آنها به امام پنجم و ششم شيعه معروف است و در اصول فقه نيز پيشرفت عجيبى كه در زمان وحيد بهبهانى (متوفاى 1205) و بالاخص به‌دست شيخ مرتضى انصارى (متوفاى سال 1281 هجرى قمرى) نصيب شيعه شده هرگز با اصول فقه اهل سنت قابل مقايسه نيست.

[1] . ابن‌خلكان، وفيات الاعيان، ص 78 و اعيان الشيعه، ج 11، ص 231

[2] . وفيات الاعيان، ص 190 و اعيان الشيعه و ساير كتب تراجم‌

[3] . سيوطى، الاتقان‌