اجتماع نقيضين محال است.

اجتماع نقيضين محال نيست.

در اينجا نيز، توهّم تناقض ناشى از ذكر نشدن قيود قضاياست، زيرا قضيه اوّل قضيه حمل شايع از نوع دوم است و قضيه دوم قضيه حمل شايع از نوع اول. پس چهره واقعى دو قضيه به شكل زير است:

اجتماع نقيضين به حمل شايع محال است.

اجتماع نقيضين به حمل اوّلى محال نيست (بلكه ممكن است).

مفاد قضيه اوّل اين است كه حقيقت و واقعيت اجتماع نقيضين محال است؛ يعنى، مصداق اجتماع نقيضين ممكن نيست در خارج تحقق يابد و مفاد قضيه دوم اين است كه مفهوم اجتماع نقيضين كه يكى از مفاهيم ذهنى است، ممتنع الوجود نيست، پس در قضيه اوّل حكم روى مصاديق موضوع رفته است و در قضيه دوم روى خود مفهوم موضوع، بنابراين موضوع دو قضيه يكى نيست و در نتيجه تناقضى هم نيست.

6- 4: پارادوكس «جزئى كلى است» و حل آن‌

مى‌دانيم كه جزئى مفهومى است كه فرض صدق آن بر بيش از يك مصداق محال است. از سوى ديگر، مى‌دانيم صورت ذهنيى كه از پدر خود، مادر خود، برادر خود، مدرسه خود و ...

داريم همه جزئى‌اند، زيرا فرض صدق آنها بر بيش از يكى محال است. پس براى مفهوم جزئى مصاديق زيادى وجود دارد؛ يعنى، خود مفهوم جزئى كلّى است و جزئى نيست. پس در اينجا نيز با دو قضيه متناقض زير مواجهيم:

جزئى جزئى است.

جزئى جزئى نيست.

در اين پارادوكس نيز قيود دو قضيه مغفول عنه واقع شده است. حمل در قضيه اوّل حمل اوّلى است و در قضيه دوم حمل شايع از نوع اوّل. پس چهره واقعى دو قضيه به شكل زير است:

جزئى جزئى است به حمل اولى.

جزئى جزئى نيست به حمل شايع.