ابوعقيل انصارى اسماعيل اسماعيلى ابوعقيل انصارى: حثجاث
يا حثحاث، معروف به صاحبالصاع از تيره بنىانيف اراشى[1] و از هم پيمانان بنى عمرو* بنعوف[2] طبرى به نقل از قتاده،
نامش را حبحاب، و شيخ طوسى حجاب بنعثمان ذكر كرده است[3] كه گويا طبق نقل طبرى، تصحيف «حبحاب ابوعقيل» باشد؛ چنانكه دو نام
اوّل نيز تصحيف يك نام است. وى از مسلمانان تهىدست بود[4] و با كارگرى، امرار معاش مىكرد.[5] از زندگى و مرگ وى اطلاع چندانى در دست نيست. گروهى از مفسّران، جمله «والَّذينَ لا يَجدونَ الّا جُهدَهُم»
در آيه 79 توبه/ 9 را درباره ابوعقيل دانستهاند. خداوند مىفرمايد: «الَّذينَ يَلمِزونَ المُطَّوّعينَ مِنَ المُؤمِنينَ فِى
الصَّدَقتِ والَّذينَ لا يَجِدونَ الّا جُهدَهُم فَيَسخَرونَ مِنهُم سَخِرَ
اللَّهُ مِنهُم ولَهُم عَذابٌ اليم آنان كه از مؤمنانِ
داوطلب، در صدقاتشان عيبجويى* مىكنند، و كسانى را كه براى انفاق* در راه خدا] جز
به مقدار ناچيز] توانايى خود دسترسى ندارند، به تمسخر مىگيرند، خدا آنان را
مسخره مىكند، و براى آنها عذاب دردناكى است». در نقلى از ابنعباس،
ربيعبنانس[6] و قتاده[7] آمده است كه وقتى رسولخدا صلى الله عليه و آله مؤمنان را به آوردن
صدقه* تشويق كرد، برخى از آنان صدقاتى آوردند كه مورد تمسخر* منافقان قرار گرفت و
از سوى آنان به ريا* متهم شدند. ابوعقيل نيز يك صاع (حدود سه كيلو) خرما[1]. الاستيعاب، ج 4، ص279؛ الاصابه، ج 7، ص 233 [2]. جامعالبيان، مج6، ج 10، ص 248؛ الاستيعاب، ج 4، ص 279 [3]. التبيان، ج 5، ص266 [4]. جامعالبيان، مج6، ج 10، ص 248؛ كشفالاسرار، ج 4، ص 181 [5]. جامعالبيان، مج6، ج 10، ص 248؛ التبيان، ج 5، ص 266 [6]. الاستيعاب، ج 4، ص279- 280 [7]. اسباب النزول، ص210؛ التبيان، ج 5، ص 266