گرداند؛ البته علم خداى
متعالى به آن كه ابليس با سوء اختيار، توبه و ايمان را اختيار نخواهد كرد، مانع از
مهلت دادن به وى نبود. ج.
راز امهال ابليس بشارت به انسانها است تا از بخشايش الهى مأيوس نگردند[1] و از رحمت واسعه خداوند نوميد نشوند
چرا كه ابليس با ارتكاب گناه و خطاى بزرگ از رحمت خداوند مأيوس نبود. د. براى تحقّق وعيد خود مبنى بر «لَأَملأَنَّ جَهنَّمَ» (اعراف/ 7، 18) به
او مهلت داد.[2] در نهجالبلاغه آمده است كه خداوند به
او مهلت داد تا غضب و خشم شامل حالش شود و آزمايش او به اتمام رسد و وعدهاى كه
بدو داده، تحقّق پذيرد.[3]
گفتنى است اشاعره به دليل اين اعتقاد كه در كار خدا چون و چرا راه ندارد: «لَايُسئَلُ عَمَّا يَفعلُ و هُم يُسئَلون» (انبياء/ 21، 23)) پاسخ پرسش پيشين را لازم نمىدانند.[4] بنابر مبناى اين گروه- كه رعايت مصالح
را بر خداوند لازم نمىدانند؛ بلكه معتقدند مصلحت و صواب، آن است كه او انجام
مىدهد- اين پرسش موضوع خود را از دست داده، پاسخ لازم خود را مىيابد؛ زيرا با
عنايت به آنكه خداوند، ابليس را آفريد و همو بدو مهلت داد، خلقت و امهال، عين عدل
و نيكى است.[5] دشمنى ابليس با انسان و
لزوم هوشيارى در برابر او خداوند از همان آغاز، در
مورد دشمنىابليس به آدم عليه السلام هشدار داد و او را از فريبكارى وى و نتايج
زيانبار آن بر حذر داشت: «فَقلنَا يادمُ إنَّ
هذا عَدوٌّ لَكَ و لِزَوجِكَ فَلَا يُخرِجَنَّكمَا مِنالجَنَّةِ فَتَشقَى» (طه/ 20، 117) و دشمنىآشكار وى را در پيمان خود با همه فرزندان آدم
به آنان خاطرنشان كرد: «أَلم أَعهَد إِليكُم يبنِى
ءَادمَ أَن لَاتَعبدوا[1]. روض الجنان، ج 8،ص 142 [2]. كشف الاسرار، ج 2،ص 701 [3]. نهجالبلاغه، خطبه1 [4]. الميزان، ج 8، ص51 [5]. التفسير الكبير، ج14، ص 39؛ المنار، ج 8، ص 339