دو آيه ياد شده، به انجام
حج از سوى ابراهيم و اسماعيل اشاره دارد. بنا به روايتى، ابراهيم و
اسماعيل، نخستين حجّ خود را پيش از بناى كعبه انجام دادهاند؛[1] ولى ظاهر رواياتى ديگر نشان مىدهد كه
نخستين حجّ ابراهيم، پس از بناى كعبه بوده است.[2] به تصريح روايات، جبرئيل عليه السلام در طول مناسك با ابراهيم و
اسماعيل عليهما السلام همراه بود و مناسك را به آنان مىآموخت.[3] بعضى، نخستين حج را به ابراهيم
نسبتمىدهند؛[4] ولى در منابع متعدّدى، نخستين
حجگزار، آدم عليه السلام معرّفى شده است؛[5] حتّى بر اساس روايتى، قبل از عزيمت ابراهيم عليه السلام به مكّه، با
وجود آن كه خانه كعبه ويران بوده، مردم عرب حج مىگزاردهاند.[6] ابتلائات خداوند ابراهيم عليه
السلام را به صورتهاى گوناگونىآزمود: «و إِذِ
ابتَلى إِبرهيمَ رَبُّهُبِكَلِمت ....» (بقره/ 2، 124)
ابتلا به معناى آزمايش[7]
و مقصود از كلمات، ماجراهاى سختى است كه ابراهيم در طول زندگى به آن دچار شده و
نيز پيمانهاى الهى كه وفا به آن از او خواسته شده[8] و به قولى، الزام او به آنچه همراه با سختى و رنج بوده[9] يا وظايف و[1]. بحارالانوار، ج 12،ص 93 [2]. همان، ص 100؛الدرالمنثور، ج 6، ص 31- 32 [3]. الكافى: ج 4، ص202؛ بحارالانوار، ج 12، ص 93- 96؛ الدرالمنثور، ج 6، ص 31 [4]. التبيان، ج 1، ص462 [5]. همان؛مجمعالبيان، ج 1، ص 389؛ كشف الاسرار، ج 1، ص 358 [6]. بحار الانوار، ج12، ص 94 [7]. جامعالبيان، مج1، ج 1، ص 729؛ مجمعالبيان، ج 1، ص 376؛ الميزان، ج 1، ص 268 [8]. الميزان، ج 1، ص270 [9]. التفسير الكبير، ج4، ص 38