منتجب الدين رازى ، ابوالحسن على بن عبيداللّه بن بابويه قمى (۵۰۴ـ۶۰۰ ق)

فهرست اسماء علماء الشيعة و مصنفيهم، به كوشش عبدالعزيز طباطبايى، بيروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م. قم، ۱۴۰۴ق. ص۷، ۸، ۱۱، ۴۵، ۴۸، ۱۰۸، ۱۲۵، ۱۵۷، ۱۷۳.
منتجب الدين به دليل معاصر بودن با ابوالفتوح اولين اطلاعات از زندگى و آثار ابوالفتوح را در كتاب اش، الفهرست به ثبت و درج رسانده است. از اين رو اين كتاب يكى از اصيل ترين منابع براى مطالعه زندگانى ابوالفتوح است.
منتجب الدين همچون ابوالفتوح منسوب به رى و رازى است. تاريخ ولادت او را شاگردش، الرافعى، در كتاب التّدوين، ۵۰۴ ق ثبت كرده است، ولى تاريخ وفات او معلوم نيست، با اينكه در سال ۶۰۰ زنده بوده است. او از خانواده آل بويه است كه خانواده اى علمى و مشهور بوده است و بسيارى از فقها و متكلمان در اين خاندان رشد و تربيت يافتند.
عبدالعزيز طباطبايى در مقدمه كتاب فهرست، ابوالفتوح را در زمره مشايخ منتجب الدين نام برده است. [1]
منتجب الدين، يك مدخل مستقل به ابوالفتوح اختصاص داده است. اين نوشتار با اينكه كوتاه است ولى به دليل اهميت آن عينا نقل مى شود:
الشيخ الامام جمال الدين ابوالفتوح الحسين بن على بن محمد الخزاعى الرازى. عالم واعظ مفسر دين، له تصانيف منها التفيسر المسمى روض الجنان و روح الجنان فى تفسير القرآن عشرين مجلدة، و روح الاحباب و روح الالباب فى شرح الشهاب، قرأتهما عليه.
منتجب الدين غير از خود ابوالفتوح اطلاعاتى درباره خاندان، استادان و شاگردان او عرضه كرده است و راجع به جد دوم ابوالفتوح اينگونه آورده است:
الشيخ الثقة ابوبكر احمد بن الحسين بن احمد النيسابورى الخزاعى نزيل الرى [2] ،

[1] فهرست، ص۲۴.

[2] نويسندگان در سده هاى بعد، بر اساس اطلاعات موجود در كتابهايى نظير فهرست منتجب الدين درباره خاندان ابوالفتوح تحليلهاى سودمندى عرضه كردند. اين گزارش يكى از آن تحليلها است: كان اصله من نيسابور و نزل اجداده بالرى و أقاموا بها .. . و كان هو رحمه الله و ولده الشيخ الإمام تاج الدين محمد و والده و جده القريب و جده الاعلى الشيخ ابوبكر احمد و عمه الاعلى و هو الشيخ عبدالرحمن بن الشيخ ابى بكر احمد المذكور كلهم من مشاهير العلماء و بالجملة هؤلاء سلسلة معروفة من علماء الامامية و لكل واحد منهم تأليفات جياد و تصنيفات عديدة حسان . أقول: هذه أسرة علمية شيعية أصلهم من نيسابور نزحوا إلى الرى فى القرن الخامس فتوطنوها ، و هم خزاعيون من بنى خزاعة (بضم الخاء) ينتهى نسبهم إلى بديل بن ورقاء الخزاعى من أصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، و من الموالين لاميرالمؤمنين عليه السلام ، و أولاده عبداللّه و محمد و عبدالرحمن ممن شهدوا صفين مع أميرالمؤمنين عليه السلام و استشهدوا بها . (رياض العلماء، ج۲، ص۱۵۶).