عرب را منصرف كرد از آنكه مانند قرآن را بياورند و علم را از آنان سلب نمود (نظر سيد مرتضى).
ايشان اين چهار وجه را در دو جاى تفسير خود آورده، ولى خود از ارائه نظر خوددارى نموده است. [1]
آخرين بحث اين فصل، درباره مصاديق برخى وجوه اعجاز در قرآن كريم است كه در آن به آيات مربوط به اعجاز بيانى، اِخبار از غيب، اعجاز عددى و اعجاز علمى اشاره نموده و آرا و نظريات مفسران و قرآن پژوهان از جمله ابوالفتوح رازى را ارائه كرده است.

علم مناسبت

علم مناسبت، دانشى است كه از پيوستگيهاى ممكن ميان موضوعات قرآن در شكلهاى گوناگون آن بحث مى كند و پيوندهاى پنهان ميان كلام را نشان مى دهد. فايده و اهميت اين دانش از آن جهت است كه به نظر برخى قرآن پژوهان، كمك به فهم قرآن مى كند و در جاهايى معجزه اسلوب قرآن را اثبات مى نمايد. [2] طرح علم مناسبت پيش از ابوالفتوح بوده و ابوبكر نيشابورى (م ۳۲۴) به علماى بغداد طعنه مى زد كه چرا به اين مسئله مهم توجه ندارند و موضوع پيوستگى ميان موضوعات در آيات را بررسى نمى كنند. [3] البته پس از ابوالفتوح كسان بسيارى، هم در تفسير و هم به صورت مستقل، موضوع پيوستگى را مطرح كردند. ابوالفتوح رازى نيز در آيات متعدد به تناسب ميان آنان اشاره مى كند؛ مثلاً در ذيل آيه «وَ لِلّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (آل عمران: آيه

[1] روح الجنان، ج ۱، ص ۱۰۴؛ ج ۶، ص ۲۴۸.

[2] براى توضيح بيشتر ر.ك: چهره پيوسته قرآن، سيد محمدعلى ايازى، ص ۱۷.

[3] البرهان فى علوم القرآن، زركشى، تحقيق مرعشلى، دار المعرفة، ج ۱، ص ۱۳۲.