مقايسه ترجمه آيات درون تفسير با ترجمه مستقل آيات

ابوالفتوح در ترجمه آيات درون تفسير، بر خلاف ترجمه مستقل آيات، آزادتر و متفاوت تر عمل كرده است. در اين بخش با جملاتى دستورمند مواجهيم كه هيچ تعمّدى از نظر كاربرد لغات كهن، در آن به چشم نمى خورد و تعداد اين كلمات كمتر و استفاده از آنها پسنديده تر و شمار كلمات رايج عربى در متن ترجمه درون تفسير روض الجنان بيشتر شده است. اين واژگان تازى، جانشين برابرهاى فارسى كهن خود شده اند.
ابوالفتوح در اثناى تفسير، يك آيه يا ـ در غالب اوقات ـ قسمتى از آيه را دوباره ترجمه مى كند. گاه ديده مى شود كه اين ترجمه با آنچه در ترجمه مستقلّ آيات آورده، كاملاً منطبق نيست، اين ترجمه ها در لابه لاى تفسير آيات پنهان اند و جزئى از تفسير شده اند. ظاهراً علت اين امر آن بوده كه شيخ خود را ملزم به ترجمه نمى دانسته و علاوه بر اين، وى در بسيارى از جايها همه اجزاى آيه را تفسير نكرده و كلمات يا عباراتى را كه از نظر وى نيازمند به تفسير نبوده اند، رها كرده است؛ در نتيجه، براى اين كلمات ترجمه اى ديده نمى شود.
كاربرد واژگان تازى به جاى واژگان فارسى كهن، نه از روى فارسى ندانى و اهمال مترجم و نه نشانى از فضل فروشى وى بوده است؛ بلكه اين امر تنها از آن رو انجام شده است كه مترجم بر اين باور بوده كه واژه ها و برابرهاى فارسى آن گستردگى معناى الفاظ تازى را ندارند.
براى ملاحظه و مقايسه تفاوتها در ترجمه مستقل آيات و ترجمه درون تفسير، چند نمونه زير را بررسى مى كنيم. توضيح آنكه ترجمه مستقل آيات را با حرف «الف» و ترجمه درون تفسير را با «ب» نشان داده ايم: