مشهورترين آنها اين است كه «مقارنت ايجاد فعل از جانب خداوند، با قدرت و اختيار انسان ـ كه آن نيز مخلوق خداوند است ـ كسب ناميده مى شود. مقارنت در اينجا از قبيل مقارنت ظرف و مظروف، و حالّ و محلّ است؛ چنان كه مير سيّد شريف گرگانى و فاضل قوشچى گفته اند: مراد از اينكه انسان فعل خود را كسب مى كند، اين است كه قدرت و اراده او به وقوع فعل تقارن دارد، بدون اين كه قدرت او در وجود فعل تأثيرى داشته باشد، جز اينكه انسان محل وقوع فعل است». [1]
نقد اين نظريه: احمد امين مصرى، كه خود از نويسندگان معاصر اهل سنت است، مى گويد: «اين نظريه، موضوع را تغيير نمى دهد؛ بلكه تعبير جديدى از جبر است». [2] شيخ شلتوت در نقد نظريه كسب گفته است: «تفسير كسب به تقارن عادّى ميان فعل و قدرت انسان، بدون آنكه قدرت او در تحقق فعل تأثيرى داشته باشد، علاوه بر اينكه با اصطلاح لغوى و قرآنى آن هماهنگ نيست، از عهده توجيه مسئله تكليف و اصل عدل الهى و مسئوليت انسان بر نمى آيد؛ زيرا مقارنت مزبور، نتيجه ايجاد فعل به وسيله خداوند در ظرف قدرت انسان است، نه مقدور و مخلوق انسان، تا اينكه مُصحِّح نسبت فعل به انسان باشد، و فعل همان گونه كه با قدرت انسان مقارنت دارد، با سمع و بصر و علم او نيز مقارن است. در اين صورت، قدرت چه امتيازى دارد كه مقارنت فعل با آن موجب نسبت دادن فعل به انسان شناخته شود؟ [3]

دلايل اشاعره

۱. برخى از اشاعره بر اين عقيده اند كه قدرت حادث مانند قدرت انسان نمى تواند منشأ وجود افعال گردد، لازمه آن اين است كه اين قدرت منشأ وجود در موجود

[1] شرح مواقف، ج ۸، ص ۱۴۶.

[2] ضحى الاسلام، ج ۳، ص ۵۷ به نقل از عقايد استدلالى، على گلپايگانى، ج ۱، ص ۲۶۰.

[3] بحوث فى الملل و النحل، ج ۲، ص ۱۵۳ به نقل از تفسير القرآن، تأليف شيخ شلتوت، ص ۲۴۲.