اشـتـغـال به شغل شريف تعليم و تربيت ، خواه ناخواه وظايفى نسبت به خدا، خود، شاگردان ، كـلاس ، هـمـكـاران ، خـانـواده و اجـتـمـاع ، بـر دوش مـعـلّم و مـربّى مى نهد كه انتظار مى رود به شـكـل شـايـسـتـه اى آنـها را جامه عمل بپوشاند، اين وظايف و مسؤ وليتها طى سه درس ، ترسيم خواهد شد؛

الف ـ وظايف معلّم نسبت به خدا

1 ـ ايمان به خدا

اوّليـن مـسـؤ وليـت مـعـلم و مـربـى انـسـانها اين است كه به خداى جهان ايمان داشته و همواره بر تـقـويـت آن كـوشـا بـاشـد، نـخـسـتـيـن جـمـله وحـى كـه بـر قـلب پـاك پـيـامـبـر اسـلام (ص ) نازل شد، اين آيه شريفه بود:

﴿اِقْرَاءْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ﴾(170)

بخوان به نام پروردگارت كه آفريد.

آيـه يـاد شـده الهـام دهـنده آن است كه لازمه تعليم و تربيت صحيح ، تواءم بودن با نام و ياد خداست كه از ايمان سرچشمه مى گيرد، به تعبير امير مؤ منان (ع ):

(اَلْعِلْمُ وَالاْ يمانُ اَخَوانِ تَوْاءَمانِ وَ رَفيقانِ لا يَفْرِقانِ)(171)

علم و ايمان ، دو برادرِ همراه و دو يار جدا نشدنى اند.

امام خمينى (ره ) در تفسير آيه فوق مى فرمايد:

(اوّل بـرنـامـه اى كـه بـراى رسـول اكرم (ص ) آمده است اين است كه (اِقْرَاءْ بِاسْمِ رَبِّكَ) نه هـمـيـنـطـور قرائت كنيد، نه همينطور درس بخوانيد، نه همينطور ترويج بكنيد، نه همينطور منبر بـرويد، نه همينطور تبليغ بكنيد، [بلكه ] درس بخوانيد به اسم ربّ، تبليغ بكنيد به اسم ربّ، منبر برويد به اسم ربّ؛ گوش كنيد به اسم ربّ؛ صحبت كنيد به اسم ربّ؛ كه اگر اسم ربّ را از اشـيـا، جـدا كنند به يك معنا هيچ اند و هيچ مى شوند، همه چيز با اسم ربّ چيز است همه آغازها از خداست و عالم با اسم ربّ شروع شده است و با اسم ربّ ختم مى شود، شما هم بايد با اسم ربّ شروع كنيد و با اسم ربّ ختم كنيد.)(172)

2 ـ استمداد از خدا

بـراى تـوفيق در شغل معلّمى و مربّى گرى بايد همواره با مبداء علم و قدرت در تماس بود و از او يـارى طـلبـيـد زيـرا كـليـد دل و قـلب انـسـانها به دست اوست . قرآن مجيد در اين باره مى فرمايد:

﴿فَمَنْ يُرِدِ اللّهُ اَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلاِْسْلامِ...﴾(173)

هر كس را كه خدا بخواهد هدايت كند، سينه اش را براى (پذيرش ) اسلام باز مى كند.

از اين رو حضرت موسى در شروع رسالت خويش ، از خدا چنين مى خواهد:

﴿قـالَ رَبِّ اشـْرَحْ لى صـَدْرىَ وَ يـَسِّرْ لى اَمـْرىَ وَاحـْلُلْ عـُقـْدَةً مـِنْ لِسـانـىَ يـَفـْقـَهـُوا قـَوْلى ﴾(174)

مـوسـى گـفـت : پـروردگـارا سـيـنـه ام را برايم گشاده گردان و كارم را آسان ساز و گره از زبانم بگشاى تا سخنم را بفهمند.

3 ـ اخلاص

جـايـگـاه آمـوزش و پـرورش تـا آنـجـا ارجـمـنـد و ارزنـده است كه مقايسه و مبادله آن با هر يك از مـال و منال و جاه و مقام دنيايى ، كارى نابخردانه است و يك معلّم خردمند، تنها براى خشنودى خدا و نـزديـكـى بـه تـعليم و تربيت بندگانش دست مى يازد و از آلوده شدن به ماديّات ، بشدّت اجتناب مى ورزد.

(اخلاص ) ميزان ارزش هر عملى است و طلاى عمل را با عيار اخلاص محك مى زنند، خداوند در اهميت اخلاص ، توسط جبريل به پيامبرش مى گويد:

(اَلاِْخْلاصُ سِرُّ مِنْ اَسْرارى ، اِسْتَوْدَعْتُهُ قَلْبَ مَنْ اَحْبَبْتُهُ مِنْ عِبادى )(175)

اخـلاص ، رازى از رازهـاى (نـهـفـتـه ) مـن اسـت كـه آن را در دل بندگان محبوب خويش به وديعت مى نهم .

حـال كه چنين است ، زيبنده نيست كه معلّم و مربى ، از اين موقعيت ارزنده معنوى دست بشويد و به سوى جز خدا چشم بدوزد. رسول اكرم (ص ) به پيروان خويش مى فرمايد:

(لا تـَتـَعـَلَّمـُوا الْعـِلْمَ لُِتمارُوا بِهِ السُّفَهاءَ وَ تُجادِلُوا بِهِ الْعُلَماءَ وَ لِتَعْرِفُوا وُجُوهَ النّاسِ اِلَيْكُمْ وَابْتَغُوا بِقَوْلِكُمْ ما عِنْدَاللّهِ، فَاِنَّهُ يَدُومُ وَ يَبْقى ، وَ يَنْفَدُ ما سِواهُ...)(176)

عـلم و دانـش را [به خاطر اين اهداف بى ارزش ] نياموزيد كه با سفيهان درافتيد و با دانشمندان جدال كنيد و يا نظر مردم را به سوى خود معطوف داريد، (بلكه ) با گفتار خويش در پى چيزى باشيد كه نزد خداست كه آن ، با دوام و پايدار است و جز آن ، ناپايدار.