داروين در تعريف و توضيح اين مقوله چنين مى نگارد:

«هنگامى كه تحولات سودمندى در ارگانيسم جان دارى پديد آمد، افراد واجد آن در تنازع بقا و دوام، بخت بيش ترى خواهند داشت و بر طبق قوانين توارث اخلافى با همان خصايل از آن ها زاده مى شود. من همين اصول حراست از تغييرات مفيد و بقاى اصلح را انتخاب طبيعى ناميده ام».[23]

از نظر داروين، زمان كافى، نقش موثرى در فعاليت و عملكرد انتخاب طبيعى دارد; يعنى اگر از داروين بپرسند:

چرا فلان عضو يا اندام دست خوش تغيير شده ولى مثلا خرطوم زنبور عسل چنان دراز نشده كه براى مكيدن شهد گل شبدر قرمز نفوذ كند يا چرا شتر مرغ خصلت پرواز كسب نكرده است؟ » وى در جواب مى گويد:

«زمان، كافى نبوده است تا انتخاب طبيعى، عمل آهسته وتدريجى خود را تكميل كند».[24]

داروين، براى تفهيم بيش تر اين عنصر به ذكر مثال هاى متعددى مبادرت مىورزد; براى نمونه گرگ، جانوران بسيارى را با حيله يا زور و گاه با دويدن سريع مورد حمله قرار مى دهد; فرض كنيد به دنبال تغييراتى در اوضاع محيطى، تيزپاترين طعمه ى گرگ يعنى گوزن، انبوه شود و از ساير جانورانى كه مورد هجوم گرگ قرار مى گيرند، كاسته گردد; در چنين احوالى، گرگ هاى باريك ميان و تيز تك، بخت زيستن بيش ترى خواهند داشت و انتخاب طبيعى، آن ها را بر خواهد كشيد; مانند انسان كه از طريق انتخاب متكى به روش سرعت، سرعت دويدن سگ شكارى را افزايش داده و نژاد آن را بهبود مى بخشد.[25]

داروين فرضيه ى انتخاب طبيعى را نه تنها در تغييرات بدنى بلكه در شكل گرفتن غرايز نيز سرايت مى دهد و تغييرات غرايز در جانورانِ متفاوت را با اين عنصر تفسير مى كند.[26]

داروين در تبيين اين ركن، به موارد زير اشاره كرده است:

ـ انتخاب طبيعى، با تكيه بر رقابت جان داران، فقط موجودات هر سرزمين را نسبت به ساكنان ديگر همان جا كامل تر مى كند.[27]

ـ انتخاب طبيعى، قادر به برانگيختن تغييرات مهم ناگهانى نيست و جز از طريق جمع كردن تغييرات خفيف و پى در پى و سودمند به حال جان دار و آن هم با مشى بسيار كند، كارى نمى كند.[28]

ـ انتخاب طبيعى، صرفاً از طريق حفظ و تجمع تغييرات سود بخش به حال موجود كه طى ادوار مختلف زندگى آن در اوضاع ارگانيك و غير ارگانيك روى مى دهد، اعمال اثر مى كند. نتيجه ى انتخاب طبيعى، بهبود فزاينده ى وضع جان دار نسبت به اوضاع و احوال است.[29]

ـ تئورى انتخاب طبيعى، نشان مى دهد تنها ارگانيسمى موفق به ادامه ى زندگى خواهد شد كه مشخصاتى داشته باشد كه او را در نبرد زندگى يارى كند. طبيعت، خود موجودات ناكامل را معدوم مى كند و آن هايى كه براى زيستن مجهزترند را تقويت مى نمايد.

به نظر داروين، انتخاب طبيعى دو كار مى كند:

يكى ايجاد تناسب منطقى ساختمان موجود بر محيط; دوّم، پيش رفت ارگانيسم از ساده تر به كامل تر و از دانى سوى عالى.[30]

ـ انتخاب طبيعى، از طريق تنازع بقا صورت مى گيرد و تنازع بقا هنگامى بر پا مى شود كه موجود در اثر كثرتِ سرسام آورِ توليدِ مثل و تكثير، با عدم تعادل وسايل زيستى رو به رو شود.[31]

ـ تئورى تكامل از طريق انتخاب طبيعى، زمانى ويران و منهدم مى شود كه يكى از خصوصيات و صفات، براى افراد يك نوع، مضر و يا بى فايده باشد; ولى براى نوع ديگرى مورد استفاده قرار گيرد.

ـ كلمه ى اصلح در عنوان انتخاب اصلح، به معناى انطباق بيش تر با محيط و توان بالاتر براى ماندن است; نه به معناى كمالات بيش تر.

ج) داروين و انسان

داروين، اختلاف هاى انسان و حيوان را ـ چه به لحاظ جسمانى يا روانى ـ كمّى مى دانست و به هيچ وجه به تفاوت كيفى اعتقاد نداشت; بنا بر اين، احساس، ادراك عقلى، عاطفه، انگيزه، هيجان، حب و بغض و... به صورت ابتدايى و گاه تكامل يافته در حيوانات پست وجود دارد.

وى اصرار داشت كه اجداد چهار پاى انسان، ابتدا روى دو پاى عقب ايستاده اند; البته نه به طور كامل و اين خود، سر آغاز پيدايش موجودات دو پا بوده است. تنازع بقا و جهت تغيير محيط خارجى، نقش عظيمى درتكامل انسان داشته است.