36- تنها كسانى اجابت (دعوت تو) مى‌كنند كه گوش شنوا دارند، اما مردگان (و آنها كه روح انسانى را از دست داده‌اند ايمان نمى‌آورند و) خدا آنها را (در قيامت) مبعوث مى‌كند سپس به سوى او باز مى‌گردند

تفسير: مردگان زنده‌نما

اين دو آيه دنباله دلدارى و تسلى دادن به پيامبر است كه در آيات قبل گذشت.

از آنجا كه فكر و روح پيامبر ص از گمراهى و لجاجت مشركان زياد ناراحت و پريشان بود، و علاقه داشت با هر وسيله‌اى كه شده است آنها را به صف مؤمنان بكشاند، خداوند مى‌فرمايد:" اگر اعراض و روگردانى زياد بر تو سخت و سنگين است چنانچه بتوانى اعماق زمين را بشكافى و در آن نقبى بزنى و جستجو كنى و يا نردبانى به آسمان بگذارى و اطراف آسمانها را نيز جستجو كنى و آيه و نشانه ديگرى براى آنها بياورى چنين كن" (ولى بدان آنان به قدرى لجوجند كه باز ايمان نخواهند آورد) (وَ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْراضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقاً فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِي السَّماءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ) [1]" نفق" در اصل به معنى" نقب، و راههاى زيرزمينى" است، و اگر به منافق گفته مى‌شود نيز به تناسب اين است كه علاوه بر راه و روش ظاهرى، راه و روش مخفيانه‌اى نيز براى خود دارد و" سلم" به معنى نردبان است.

خداوند با اين جمله به پيامبر خود مى‌فهماند كه هيچگونه نقصى در تعليمات و دعوت و تلاش و كوشش تو نيست، بلكه نقص از ناحيه آنها است، آنها تصميم گرفته‌اند حق را نپذيرند. لذا هيچگونه كوششى اثر نمى‌بخشد، نگران نباش.

ولى براى اينكه كسى توهم نكند كه خداوند قادر نيست آنها را وادار به‌

[1] در حقيقت جمله" ان استطعت" ..." جمله شرطيه است و جزاى آن محذوف مى‌باشد و تقدير آن چنين است" ان استطعت ... فافعل و لكنهم لا يؤمنون.