و تمام تكيه‌گاه‌هايى كه براى خود انتخاب كرده بودند و آنها را شريك خدا مى‌پنداشتند همه را از دست مى‌دهند و دستشان به جايى نمى‌رسد (وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ‌).

1- منظور از" انظر" (نگاه كن) مسلما نگاه كردن با ديده عقل است نه ديده حس. زيرا صحنه‌هاى قيامت در دنيا قابل مشاهده نيست.

2- اينكه مى‌گويد: آنها بر خودشان دروغ بستند يا به معنى اين است كه آنها در دنيا خود را فريب دادند و از راه حق بيرون رفتند، و يا اينكه در جهان ديگر كه سوگند ياد مى‌كنند كه ما مشرك نبوده‌ايم در حقيقت به خودشان دروغ مى‌بندند زيرا مسلما آنها مشرك بودند.

3- در اينجا سؤالى باقى مى‌ماند و آن اينكه: از آيه فوق استفاده مى‌شود كه مشركان، سابقه شرك خود را در روز قيامت انكار مى‌كنند، و حال آنكه وضع روز قيامت و مشاهده حسى حقائق طورى است كه هيچكس به خود اجازه نمى‌دهد سخنى بر خلاف حق بگويد، درست مثل اينكه در روز روشن هيچ دروغگويى را نمى‌بينيم كه در برابر آفتاب بايستد و بگويد هوا تاريك است، به علاوه از بعضى از آيات ديگر چنين استفاده مى‌شود كه آنها روز قيامت صريحا به شرك خود اعتراف مى‌كنند و هيچ حقيقتى را كتمان نمى‌نمايند وَ لا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثاً (نساء- 42).

در پاسخ اين سؤال دو جواب مى‌توان گفت:

نخست اينكه در روز قيامت مراحلى وجود دارد، در مراحل نخستين مشركان خيال مى‌كنند مى‌توانند با دروغ گفتن از كيفرهاى دردناك الهى رهايى يابند لذا طبق عادت ديرينه خويش متوسل به دروغ مى‌شوند، ولى در مراحل بعد كه مى‌فهمند روزنه‌اى براى فرار از اين طريق وجود ندارد، به اعمال خود اعتراف مى‌نمايند.