انجام هر كار زشتى يك نوع حالت ناراحتى و ندامت در دل خويش احساس ميكند، ولى روشن است كه انگيزه ندامت او هر يك از احتمالات سه‌گانه فوق باشد دليل بر توبه او از گناه نخواهد بود، توبه آن است كه از ترس خدا و به خاطر زشتى عمل انجام گيرد، و او را وادار كند كه در آينده هرگز به سراغ چنين كارهايى نرود، اما هيچگونه نشانه‌اى در قرآن از صدور چنين توبه‌اى از قابيل به چشم نمى‌خورد، بلكه در آيه بعد شايد اشاره به عدم چنين توبه‌اى نيز باشد.

در حديثى از پيامبر اسلام نقل شده كه فرمود:

" لا تقتل نفس ظلما الا كان على ابن آدم الاول كفل من دمها لانه كان اول من سن القتل" [1]" خون هيچ انسانى به ناحق ريخته نمى‌شود مگر اينكه سهمى از مسئوليت آن بر عهده قابيل است كه اين سنت شوم آدم‌كشى را در دنيا بنا نهاد".

ضمنا از اين حديث به خوبى بر مى‌آيد كه هر سنت زشت و شومى ما دام كه در دنيا باقى است سهمى از مجازات آن بر دوش نخستين پايه‌گذار آن مى‌باشد! شك نيست كه سرگذشت فرزندان آدم يك سرگذشت واقعى است و علاوه بر اينكه ظاهر آيات قرآن و اخبار اسلامى اين واقعيت را اثبات مى‌كند تعبير" بالحق" كه در نخستين آيه از اين آيات وارد شده نيز شاهدى براى اين موضوع است، بنا بر اين كسانى كه به اين آيات جنبه تشبيه و كنايه و داستان فرضى و به اصطلاح" سمبوليك" داده‌اند گفتارى بدون دليل دارند.

ولى در عين حال هيچ مانعى ندارد كه اين" سرگذشت واقعى" نمونه‌اى باشد از نزاع و جنگ مستمرى كه هميشه در زندگانى بشر بوده است: در يك سو مردان پاك و با ايمان، با اعمال صالح و مقبول درگاه خدا و در سوى ديگر افراد آلوده‌

[1] مسند احمد حنبل طبق نقل تفسير فى ظلال جلد دوم ذيل آيه صفحه 703.