بار ديگر تاكيد مى‌كند: اين كار براى خدا آسان بود كه به حكم اجبار جلو اختلافات آنها را بگيرد، زيرا" اگر خدا مى‌خواست هرگز آنها با يكديگر جنگ نمى‌كردند ولى خداوند آن را كه اراده كرده (و بر طبق حكمت و هماهنگ با هدف آفرينش انسان است و آن آزادى اراده و مختار بودن است) انجام مى‌دهد" (وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ).

بدون شك گروهى از اين آزادى نتيجه منفى مى‌گيرند ولى در مجموع وجود آزادى از مهم‌ترين اركان تكامل انسان است، زيرا تكامل اجبارى تكامل محسوب نمى‌شود.

ضمنا از اين آيه كه دو بار مساله اجبار در آن مطرح شده به خوبى بطلان اعتقاد به جبر، روشن مى‌گردد، و اثبات مى‌كند كه خداوند انسانها را آزاد گذارده، گروهى ايمان را مى‌پذيرند و گروهى كفر را.

نكته:

سرچشمه اختلاف پيروان اديان‌

بعضى از نويسندگان غربى به اديان و مذاهب ايراد گرفته‌اند كه آنها موجب تفرقه و نفاق ميان افراد بشر شده‌اند و خونهاى زيادى در اين راه ريخته شده زيرا تاريخ، جنگهاى مذهبى فراوانى را به خاطر دارد. و به اين ترتيب خواسته‌اند مذاهب را محكوم و آنها را مايه جنگ و نزاع بدانند.

در برابر اين سخن بايد توجه داشت كه:

اولا- همانطور كه در آيه بالا نيز اشاره شده اختلافات در حقيقت ميان پيروان راستين و حقيقى مذاهب نبوده بلكه ميان" پيروان" و" مخالفان" مذهب صورت گرفته است و اگر مشاهده مى‌كنيم كه در ميان پيروان مذاهب مختلف نيز جنگ و ستيزهايى رخ داده نه به خاطر تعليمات مذهبى آنها بوده است، بلكه به خاطر تحريف مذاهب و تعصبهاى ناروا و آميختن مذاهب آسمانى با خرافات صورت‌