به قلب انسان داخل شد گسترده و باز مى‌گردد"! عرض كرديم اى رسول خدا نشانه آن چيست؟

فرمود:

الانابة الى دار الخلود، و التجافى عن دار الغرور، و الاستعداد للموت قبل نزوله‌

:" نشانه آن توجه به سراى جاويد، و جدا شدن از سراى غرور، و آماده گشتن براى استقبال از مرگ پيش از نزول آن است" [1] در تفسير على بن ابراهيم مى‌خوانيم كه جمله" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ‌" در باره امير مؤمنان على ع نازل شده، و در بعضى از تفاسير آمده است كه جمله‌ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ‌ در باره" ابو لهب و فرزندانش" مى‌باشد [2] روشن است كه اين شان نزولها در حقيقت از باب تطبيق مفهوم كلى بر مصداقهاى واضح آن است.

جالب توجه اينكه در جمله" فَهُوَ عَلى‌ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ‌" نور و روشنايى به منزله مركبى ذكر شده كه مؤمنان بر آن سوار مى‌شوند، سرعت سيرش عجيب، و مسيرش روشن، و قدرت جولانش همه جهان را فرا مى‌گيرد.

نكته: عوامل" شرح صدر" و" قساوت قلب"

انسانها در پذيرش حق و درك مطالب و خودجوشى يكسان نيستند، بعضى با يك اشاره لطيف يا يك كلام كوتاه حقيقت را به خوبى درك مى‌كنند، يك تذكر آنها را بيدار مى‌سازد، و يك موعظه و اندرز در روح آنها طوفانى بپا مى‌كند.

[1] تفسير" قرطبى" جلد 8 صفحه 5691 (تفسير سوره زمر ذيل آيات مورد بحث) اين حديث با تفاوت مختصرى از" روضة الواعظين" شيخ مفيد نيز نقل شده است.

[2] تفسير" صافى" ذيل آيات مورد بحث.