دلها در آنست‌ [1] و در جاى ديگر درباره حكمت و دانش مى‌فرمايد

هى حياة للقلب الميت:

" حكمت مايه حيات دلهاى مرده است" [2] گاه بيمارى قلب را در برابر بيمارى بدن قرار داده، مى‌فرمايد:

و اشد من مرض البدن مرض القلب:

" بدتر از بيمارى تن بيمارى دل است" [3] و زمانى مى‌گويد:" هر كس روح ورع در او كم شود قلبش مى‌ميرد":

و من قل ورعه مات قلبه‌

[4] و تعبيرات فراوان ديگرى از اين قبيل.

از سوى ديگر قرآن مجيد براى انسان نوع خاصى از بينايى و شنوايى و درك و شعور غير از بينايى و شنوايى و شعور ظاهر قائل شده چنان كه در باره كافران مى‌فرمايد: صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ‌:" آنها كران و لالان و كورانند و به همين دليل چيزى نمى‌فهمند"! (بقره- 171).

در جاى ديگر منافقان را بيماردلانى مى‌نامد كه خداوند بر بيمارى آنها مى‌افزايد فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً (بقره- 10).

و كسانى را كه ترس از خدا در وجودشان نيست سنگدلانى معرفى كرده كه قلبشان از سنگ خارا نيز سختتر است:" ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ (مِنْ بَعْدِ ذلِكَ) فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً" (بقره- 74).

و در باره گروهى از كافران تعبيرى دارد كه ضمن آن آنها را به عنوان" پاكدلان" معرفى مى‌كند، مى‌گويد:" أُولئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ‌":" آنها كسانى هستند كه خدا نمى‌خواهد دلهاى آنها را پاك‌

[1]" نهج البلاغه" خطبه 110.

[2]" نهج البلاغه" خطبه 133.

[3]" نهج البلاغه" كلمات قصار كلمه 388.

[4]" نهج البلاغه" كلمات قصار كلمه 349.