اعمال خود انتقال يابند، و نه قدرت دارند كه بر حسنات خويش بيفزايند" (چرا كه راه بازگشت بسته شده و جبران امكان پذير نيست (نهج البلاغه خطبه 188).

آيا با اين حال جاى اين نيست كه از وضع آنها عبرت گيرند و خود را به سرنوشت آنان مبتلا نسازند و تا فرصتى باقى مانده از اين گرداب هولناك كنار آيند؟

آرى اگر مرگ پايان همه چيز بود امكان داشت كه بگويند آغاز راحتى ماست، ولى افسوس كه چنين نيست و به گفته شاعر:

اگر به هنگامى كه مى‌مرديم ما را به حال خود وا مى‌گذاردند، مرگ براى‌

[1] معروف در ميان مفسران در تركيب اين آيه چنين است كه" ان" نافيه است (و بعضى گفته‌اند مخففه است و به همين دليل ما بعد خود را نصب نمى‌دهد) و" لما" به معنى" الا" است، زيرا آمدن" لما" به معنى" الا" صريحا در كلمات ادباى عرب آمده است، بنا بر اين مخالفت كسايى مشكلى ايجاد نمى‌كند، و" جميع" به معنى" مجموع" خبر" كل" مى‌باشد (تنوين كل بدل از مضاف اليه محذوف است و در اصل" كلهم" بوده) و" محضرون" يا خبر بعد از خبر است، و يا صفت براى" جميع" است، بنا بر اين معنى جمله چنين مى‌شود: و ما كلهم الا مجموعون يوم القيامه محضرون لدينا.