نخست مرحله اعراض و روى گرداندن و بى اعتنايى نسبت به حق است، اما تدريجا به مرحله تكذيب و انكار مى‌رسد، باز از اين مرحله فراتر مى‌رود و حق را به باد سخريه مى‌گيرد، و به دنبال آن مجازات الهى فرا مى‌رسد (نظير اين تعبير در آغاز سوره انعام آيه 4 و 5 نيز آمده است).

نكته‌ها:

1- در يكى از خطبه‌هاى معروف" نهج البلاغه" على ع به اين واقعيت اشاره فرموده كه خداوند پيامبران را آن چنان فرستاده است كه مردم بتوانند آزادانه براى ايمان آوردن تصميم‌گيرى كنند كه اگر غير آن بود، ايمان اجبارى مى‌شد و سودى نداشت، مى‌فرمايد:

" اگر خداوند مى‌خواست به هنگام مبعوث ساختن پيامبرانش، درهاى گنجها و معادن طلا و باغهاى خرم و سرسبز را به روى آنان بگشايد مى‌گشود، و اگر مى‌خواست پرندگان آسمان و حيوانات وحشى زمين را همراه آنان گسيل دارد مى‌داشت، اما اگر اين كار را مى‌كرد امتحان از ميان مى‌رفت، و پاداش و جزا بى اثر مى‌شد" [1] در كتاب كافى ذيل آيه مورد بحث چنين آمده كه:" اگر خدا مى‌خواست از آسمان نشانه‌اى نازل مى‌كرد كه گردنهاى آنها در برابر آن خاضع گردد، و اگر چنين مى‌كرد آزمون از همه مردم ساقط مى‌شد" [2] قابل توجه اينكه در كتب معروفى مانند" ارشاد مفيد" و" روضه كافى" و" كمال الدين صدوق" و" تفسير قمى" آمده است كه امام صادق ع در تفسير

[1] نهج البلاغه خطبه قاصعه (شماره 192).

[2] كافى طبق نقل تفسير نور الثقلين ذيل آيه مورد بحث.