2- تفسير جمله" فِيما تَرَكْتُ‌"

در آيات فوق خوانديم كه كافران در آستانه مرگ تقاضا مى‌كنند كه آنها را بازگردانند تا" در آنچه ترك گفته‌اند" عمل صالح انجام دهند.

بعضى معتقدند" فِيما تَرَكْتُ‌" در اينجا اشاره به اموالى است كه از آنها به يادگار مى‌ماند كه در تعبيرات معمولى نيز از آن به" تركه ميت" تعبير مى‌شود.

حديثى كه از امام صادق ع نقل شده است شاهدى بر اين معنى است، آنجا كه فرمود:

من منع قيراطا من الزكاة فليس بمؤمن و لا مسلم و هو قوله تعالى‌ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ‌:

" كسى كه قيراطى از زكات را ندهد نه مؤمن است و نه مسلمان و سخن خداوند" رَبِّ ارْجِعُونِ ..." نيز همين را مى‌گويد" [1] در حالى كه بعضى ديگر معنى وسيعترى براى آن قائلند و" ما تركت" را اشاره به تمام اعمال صالحى كه ترك گفته مى‌دانند، يعنى: خداوندا! مرا باز گردان تا اعمال صالحى را كه ترك كرده‌ام جبران كنم، و حديثى كه در بالا نقل كرديم چنانچه از قبيل بيان مصداق روشن باشد منافاتى با اين تفسير وسيع و جامع ندارد و با توجه به اينكه اين گونه افراد از تمام فرصتهايى كه از دست داده‌اند پشيمان مى‌شوند و ميل دارند همه را جبران كنند، تفسير دوم صحيحتر به نظر مى‌رسد.

ضمنا تعبير به" لعل" در جمله" لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً" (شايد عمل صالحى انجام دهم) ممكن است اشاره به اين باشد كه اين افراد آلوده و منحرف از وضع آينده خود نيز اطمينان كامل ندارند و كم و بيش مى‌دانند كه اين ندامت و پشيمانى معلول شرائط خاصى است كه در آستانه مرگ براى آنها پيدا شده است و اى بسا

[1] كافى و ثواب الاعمال و من لا يحضره الفقيه (طبق نقل تفسير نور الثقلين جلد 3 صفحه 552).