" چرا كه اگر قول احسن را ترك گويند و به خشونت در كلام و مخاصمه و لجاج برخيزند شيطان در ميان آنها فساد و فتنه مى‌كند" (إِنَّ الشَّيْطانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ‌).

و فراموش نكنيد شيطان در كمين نشسته و بيكار نيست" زيرا شيطان از آغاز دشمن آشكارى براى انسان بوده است" (إِنَّ الشَّيْطانَ كانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِيناً) در اينكه منظور از" عباد" در اين آيه كيانند؟ دو عقيده متفاوت در ميان مفسران وجود دارد كه هر يك با قرائنى تاييد مى‌شود:

1- منظور از" عباد" بندگان مشركند، گر چه آنها راه خطا را پيش گرفته‌اند اما خداوند براى تحريك عواطف انسانى آنها با تعبير به" عبادى" (بندگانم) از آنها ياد كرده و آنان را دعوت مى‌كند كه به سراغ" احسن" يعنى كلمه توحيد و نفى شرك بروند و مراقب وسوسه‌هاى شيطان باشند، و به اين ترتيب هدف از بيان اين آيات بعد از ذكر دلائل توحيد و معاد نفوذ در دل مشركان است تا آنها كه آمادگى دارند، بيدار شوند و به راه آيند.

آيات بعد- چنان كه خواهد- آمد نيز متناسب با اين معنى است.

مكى بودن اين سوره با توجه به اينكه در آن زمان حكم جهاد نازل نشده بود و تنها راه مبارزه، مبارزه منطقى بود نيز اين معنى را تاييد مى‌كند.

2- كلمه" عبادى" اشاره به مؤمنان است، و روش بحث با دشمنان را به آنها مى‌آموزد چرا كه گاهى مؤمنان تازه كار طبق روشى كه از پيش داشتند با هر كس كه در عقيده با آنها مخالف بود به خشونت مى‌پرداختند، و آنها را صريحا اهل جهنم و عذاب و شقى و گمراه مى‌خواندند، و خود را اهل نجات، و اين سبب مى‌شد كه مخالفان يك حالت منفى در برابر دعوت پيامبر ص به خود بگيرند.

از اين گذشته تعبيرات توهين آميز مخالفان نسبت به پيامبر ص كه بعضى از آنها در آيات پيشين گذشت مانند مسحور، مجنون، كاهن، شاعر، گاهى سبب‌