و تكان دهنده‌تر؟!.

عجب اينكه او حتى به اين نكته روشن نيز توجه نداشت كه آتش بر خاك برترى ندارد چرا كه منبع همه بركات: گياهان، حيوانات، معادن، محل ذخيره آبها خلاصه سرچشمه پيدايش هر موجود زنده‌اى خاك است، ولى كار آتش سوزندگى و در بسيارى از مواقع ويرانگرى است.

على ع در همان خطبه قاصعه (خطبه 192 نهج البلاغه) از ابليس به عنوان عدو اللَّه (دشمن خدا) و امام المتعصبين و سلف المستكبرين (پيشواى متعصبان لجوج، و سر سلسله مستكبران) نام برده و مى‌گويد" به همين جهت خداوند لباس عزت را از اندام او بيرون كرد، و چادر مذلت بر سر او افكند" سپس اضافه مى‌كند:" آيا نمى‌بينيد چگونه خداوند او را به خاطر تكبرش كوچك كرد؟

و به خاطر برترى‌جوئيش پست ساخت؟ در دنيا رانده شد و عذاب دردناك در سراى ديگر براى او فراهم ساخت (الا ترون كيف صغره اللَّه بتكبره، و وضعه بترفعه، فجعله فى الدنيا مدحورا و أعد له فى الآخرة سعيرا).

ضمنا همانگونه كه اشاره كرديم ابليس نخستين پايه‌گذار مكتب جبر بود، همان مكتبى كه بر خلاف و جدان هر انسانى است و يكى از دلائل مهم پيدايش آن، تبرئه كردن انسانهاى گنه‌كار در برابر اعمالشان است، در آيات فوق خوانديم ابليس براى تبرئه خويش و اثبات اينكه حق دارد در گمراهى فرزندان آدم بكوشد به همين دروغ بزرگ متوسل شد، و گفت: خداوندا تو مرا گمراه كردى و من هم به همين خاطر فرزندان آدم را جز مخلصان گمراه خواهم كرد!

2- شيطان بر چه كسانى تسلط مى‌يابد؟

باز هم ذكر اين نكته را ضرورى مى‌دانيم كه نفوذ وسوسه‌هاى شيطانى در انسان يك نفوذ ناآگاه و اجبارى نيست، بلكه ما به ميل خويش وسوسه او را به دل‌