تلاش و سعى و كوشش آدمى است، آنها كه سخت‌كوشترند، پيروزترند، و آنها كه تنبلتر و كم‌تلاشترند، محرومترند.

به همين دليل قرآن، بهره انسان را متناسب با سعى او مى‌شمرد و صريحا مى‌گويد" وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌" (نجم- 39).

و در اين ميان به كار بستن اصول تقوى و درستكارى و امانت و نظامات و قوانين الهى، و اجراى اصول عدل و داد، اثر فوق العاده عميقى دارد، چنان كه قرآن مى‌گويد: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ‌:" اگر مردمى كه در شهرها و آباديهاى روى زمين زندگى مى‌كنند ايمان بياورند و تقوا پيشه كنند، درهاى بركات از آسمان و زمين را به روى آنها مى‌گشائيم"! (اعراف- 96).

و نيز مى‌گويد: وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ‌:" كسى كه تقوا را پيشه كند خداوند گشايشى براى او مى‌دهد و از آنجا كه گمان ندارد به او روزى مى‌بخشد" (سوره طلاق آيه 2 و 3).

و نيز به همين دليل، نقش انفاق را در وسعت روزى ياد آور شده و مى‌گويد:

إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعِفْهُ لَكُمْ‌:" اگر به خدا قرض الحسنه دهيد يعنى در راه او انفاق كنيد آن را براى شما مضاعف مى‌گرداند" (تغابن- 17).

شايد نياز به تذكر نداشته باشد كه در زندگى اجتماعى، از ميان رفتن يك فرد يا يك گروه، زيانش متوجه همه اجتماع مى‌گردد، و به همين دليل نگهدارى افراد و كمك به آنها بازده براى كل اجتماع دارد (گذشته از جنبه‌هاى معنوى و انسانى).

خلاصه اينكه اگر نظام حاكم بر اقتصاد جامعه، نظام تقوا و درستى و پاكى و تعاون و همكارى و انفاق باشد بدون شك چنين جامعه‌اى نيرومند و سربلند خواهد شد، اما اگر به عكس نظام استثمار و تقلب و چپاول و تجاوز و فراموش كردن‌