متشبث شد، گاهى نخستين مرحله امر به معروف و نهى از منكر، يعنى نصيحت و اندرز و تذكرات، كافى است، ولى زمانى هم فرا مى‌رسد كه بايد به آخرين درجه شدت عمل يعنى جنگ متوسل شد.

ضمنا تعبير به فساد فى الارض ما را به يك واقعيت در زندگى اجتماعى انسانها رهنمون مى‌شود و آن اينكه مفاسد اجتماعى، معمولا موضعى نخواهند بود و در يك منطقه نمى‌توان آنها را محصور ساخت، بلكه در سطح اجتماع و در روى زمين گسترش پيدا مى‌كنند و از يك گروه به گروه ديگر سرايت خواهد كرد.

اين نكته نيز از آيات قرآن به خوبى استفاده مى‌شود كه يكى از اهداف بزرگ بعثت پيامبران پايان دادن به هر گونه فساد در ارض (به معنى وسيعش) بوده است آن چنان كه از قول شعيب پيامبر بزرگ الهى مى‌خوانيم: إِنْ أُرِيدُ إِلَّا الْإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ‌ او در برابر فساد آن قوم سركش مى‌گويد" تنها هدف من اين است كه تا آنجا كه در قدرت دارم به مبارزه با فساد بر خيزم و اصلاح كنم" (هود- 88).

2- روزى بدست خدا است اما! ...

تنها آيات فوق نيست كه مى‌گويد كم و زياد روزى بدست خدا است، از آيات مختلف ديگر قرآن نيز همين معنى، به خوبى استفاده مى‌شود كه خدا روزى هر كس را بخواهد وسيع و روزى هر كس را بخواهد محدود مى‌سازد، اما اين سخن به آن معنى نيست كه بعضى از جاهلان پنداشته‌اند كه بايد دست از فعاليت كشيد و در گوشه‌اى نشست تا خدا آنچه مقدر است برساند، اين گونه افراد كه تفكر منفى‌شان دستاويز خوبى است براى آنها كه مذهب را" مخدر" مى‌دانند، از دو نكته اساسى غافلند:

نخست اينكه خواستن و مشيت و اراده الهى كه در اين آيات به آن اشاره شده يك مساله دلبخواه و بى‌حساب نيست، بلكه همانگونه كه سابقا هم گفته‌ايم‌