روى هم رفته مى‌توان گفت: مثال در مباحث مختلف علمى و تربيتى و اجتماعى و اخلاقى و غير آن، نقشهاى مؤثر زير را دارد:

1- مثال، مسائل را حسى مى‌كند-

از آنجا كه انس انسان بيشتر با محسوسات است و حقايق پيچيده عقلى از دسترس افكار نسبتا دورتر است، مثالهاى حسى آنها را از فاصله دور دست نزديك مى‌آورد و در آستانه حس قرار مى‌دهد، و درك آن را دلچسب و شيرين و اطمينان بخش مى‌سازد.

2- مثال، راه را نزديك مى‌كند-

گاه مى‌شود كه براى اثبات يك مساله عميق منطقى و عقلانى بايد انسان به استدلالات مختلفى متوسل گردد كه باز هم ابهام اطراف آن را گرفته است، ولى ذكر يك مثال روشن و كاملا هماهنگ با مقصود چنان راه را نزديك مى‌سازد كه، تاثير استدلالها را افزايش مى‌دهد و از ضرورت استدلالات متعدد مى‌كاهد.

3- مثال، مسائل را همگانى ميسازد-

بسيارى از مباحث علمى است كه در شكل اصليش تنها براى خواص قابل فهم است، و توده مردم استفاده چندانى از آن نمى‌برند، ولى هنگامى كه با مثال آميخته، و به اين وسيله قابل فهم گردد، مردم در هر حد و پايه‌اى از علم و دانش باشند، از آن بهره مى‌گيرند، بنا بر اين مثالها به عنوان يك وسيله تعميم علم و فرهنگ، كار برد غير قابل انكارى دارند.

4- مثال، درجه اطمينان به مسائل را بالا مى‌برد-

كليات عقلى هر قدر مستدل و منطقى باشند ما دام كه در ذهن هستند اطمينان كافى نمى‌آفرينند، چرا كه انسان همواره اطمينان را در عينيت جستجو مى‌كند، مثال به مسائل ذهنى عينيت مى‌بخشد، و كار برد آنها را در عالم خارج روشن مى‌سازد، و به همين دليل در ميزان باور و پذيرش و اطمينان نسبت به يك مساله اثر مى‌گذارد.

5- مثال، لجوجان را خاموش مى‌سازد-

بسيار مى‌شود كه ذكر كليات مسائل به صورت مستدل و منطقى براى خاموش كردن يك فرد لجوج كافى نيست‌