167- و (در اين موقع) پيروان مى‌گويند كاش بار ديگر ما به دنيا بر مى‌گشتيم تا از اين پيشوايان گمراه بيزارى جوييم آن چنان كه آنها (امروز) از ما بيزارى جستند (آرى) اين چنين خداوند اعمال آنها را بصورت حسرت‌زايى به آنها نشان مى‌دهد و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد.

تفسير: بيزارى پيشوايان كفر از پيروان خود!

در آيات قبل سخن از دلائل وجود خدا و اثبات يگانگى او از طريق نظام آفرينش بود، و در آيات مورد بحث روى سخن متوجه كسانى است كه از اين دلائل روشن و قاطع چشم پوشيده و در راه شرك و بت‌پرستى و تعدد خدايان گام نهاده‌اند، سخن از كسانى است كه در مقابل اين معبودان پوشالى سر تعظيم فرود آورده و به آنها عشق مى‌ورزند، عشقى كه تنها شايسته خداوند است كه منبع همه كمالات و بخشنده همه نعمتها است.

نخست مى‌گويد:" بعضى از مردم معبودهايى غير خدا براى خود انتخاب مى‌كنند" (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً) [1] نه فقط بتها را معبود خود انتخاب كرده‌اند بلكه" آن چنان به آنها عشق مى‌ورزند كه گويى به خدا عشق مى‌ورزند" (يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ‌).

" اما كسانى كه ايمان به خدا آورده‌اند عشق و علاقه بيشترى به او دارند" (وَ الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ‌).

چرا كه آنها مردمى انديشمند و دانا هستند و هرگز ذات پاك او را كه منبع‌

[1]" انداد" جمع" ند" به معنى" مثل" است، ولى به گفته جمعى از اهل لغت به مثلى گفته مى‌شود كه شباهت جوهرى به چيز ديگر دارد در حالى كه" مثل" مفهوم اعمى دارد. بنا بر اين معنى آيه چنين مى‌شود كه: مشركان اعتقاد داشتند تنها در جوهر ذات شبيه خدا هستند و به تعبير ديگر صفات الهى- از روى جهل و نادانى- براى آنها قائل بودند.