هستند كه هم گمراهند و هم گمراهگر، و با تمام قوا مى‌كوشند ديگران را همرنگ خود سازند!.

شاهد اين معنى آياتى است كه سخن از كسانى مى‌گويد كه مانع هدايت ديگران به راه راست بودند و به عنوان" يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ‌" از آنها ياد شده در آيه 16 سوره شورى مى‌خوانيم: وَ الَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما اسْتُجِيبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ داحِضَةٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ عَلَيْهِمْ غَضَبٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ:" آنها كه بعد از پذيرش دعوت اسلام از ناحيه مؤمنان، در برابر پيامبر ص به مخاصمه و بحثهاى انحرافى بر مى‌خيزند، حجت و دليلشان در پيشگاه خدا باطل و بى اساس است و غضب خدا بر آنها است و عذاب شديد در انتظارشان خواهد بود.

اما با اين همه چنين به نظر مى‌رسد كه جامعترين اين تفاسير همان تفسير اول است تفسيرى كه بقيه تفسيرها در آن جمع است و در حقيقت مصداقى از مصاديق آن محسوب مى‌شود بنا بر اين دليلى ندارد كه ما مفهوم وسيع آيه را محدود كنيم.

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌.

(پايان سوره حمد)