و مطالعه كتب و مانند اينها نيست، اينجا سخن از احساس است نه ادراك، تصديق است نه تصور، و عينيت است نه ذهنيت.

از طرفى مى‌دانيم در ميان پيامبران بزرگ كمتر كسى همچون ابراهيم ع در صحنه‌هاى گوناگون مبارزه و در برابر آزمايش سخت قرار گرفته است تا آنجا كه قرآن در باره او مى‌گويد:

إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِينُ‌:" اين آزمايشهاى آشكار و بزرگى است" (صافات- 106).

و همين مجاهده‌ها، مبارزه‌ها و آزمايشهاى سخت و سنگين بود كه ابراهيم را آن چنان پرورش داد كه تاج افتخار" امامت" بر سر او گذاردند.

مراسم حج در حقيقت يك دوره كامل از صحنه‌هاى مبارزات ابراهيم و منزلگاههاى توحيد و بندگى و فداكارى اخلاص را در خاطره‌ها مجسم مى‌سازد.

اگر مسلمانان به هنگام انجام اين مناسك به روح و اسرار آن واقف باشند و به جنبه‌هاى مختلف" سمبوليك" آن بينديشند يك كلاس بزرگ تربيتى و يك دوره كامل خداشناسى و پيامبرشناسى و انسان‌شناسى است.

با توجه به اين مقدمه به جريان ابراهيم و جنبه‌ى تاريخى صفا و مروه باز مى‌گرديم: با اينكه ابراهيم ع به سن پيرى رسيده بود ولى فرزندى نداشت از خدا درخواست اولاد نمود، در همان سن پيرى از كنيزش هاجر فرزندى به او عطا شد كه نام وى را" اسماعيل" گذارد.

همسر اول او" ساره" نتوانست تحمل كند كه ابراهيم از غير او فرزند داشته باشد خداوند به ابراهيم دستور داد تا مادر و فرزند را به مكه كه در آن زمان بيابانى بى آب و علف بود ببرد و سكنى دهد.

ابراهيم فرمان خدا را امتثال كرد و آنها را به سرزمين مكه كه در آن روز سرزمين خشك، و بى آب و علفى بود و حتى پرنده‌اى در آنجا پر نمى‌زد برد، همين‌