و ستم، جمع نمايد.

- گفتيم ظاهر آيه اين است كه اشاره به قبله‌هاى مختلفى است كه خدا براى امتها قرار داده، ولى بعضى احتمال داده‌اند كه اشاره به معنى وسيعترى است كه شامل روشها و برنامه‌هاى تكوينى مى‌شود، و در حقيقت معنى قضا و قدر تكوينى نيز از آن منظور بوده‌ [1] (دقت كنيد).

البته اگر قرائن قبل و بعد اين آيه نبود، چنين تفسيرى امكان‌پذير بود، ولى با توجه به اين قرائن ظاهر همان معنى اول است، و جمله" هُوَ مُوَلِّيها" شبيه" فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها" است، و به فرض كه آيه اشاره به اين معنى باشد هرگز به مفهوم آن قضا و قدر اجبارى نيست، بلكه همان قضا و قدرى است كه با اصل آزادى اراده و اختيار سازگار است‌ [2]

[1] تفسير الميزان جلد اول صفحه 331.

[2] براى توضيح بيشتر به كتاب" انگيزه پيدايش مذهب" فصل قضا و قدر مراجعه شود.