سخت مى‌ديد: شلاق مى‌خورد، او را به زنجير مى‌كشيدند، به آسيابش مى‌بستند به حفر معادن مى‌گماشتند، در زير زمينها و سياه‌چال‌هاى هولناك حبس مى‌كردند و اگر گناهش بزرگتر بود به دارش مى‌آويختند"! [1] در جاى ديگر مى‌خوانيم:" غلامان محكوم را در قفس درندگان مى‌انداختند و اگر جان سالم به در مى‌بردند درنده ديگرى را داخل قفس او مى‌كردند".

اين بود نمونه‌اى از رفتار مالكان با بردگان خويش، اما خداوند جهان در قرآن كرارا تذكر مى‌دهد كه اگر بندگانم بر خلاف دستورم عمل كردند و پشيمان شدند مى‌بخشم، مى‌آمرزم، رحيم و مهربانم آنجا كه مى‌فرمايد:

قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً [2]" اى كسانى كه از حريم بندگى سرباز زده‌ايد از رحمت خدا مايوس نشويد، خداوند همه گناهان را مى‌آمرزد" (توبه كنيد و از درياى بى‌پايان رحمت خدا بهره‌مند شويد).

بنا بر اين آوردن" رحمان و رحيم" بعد از" رَبِّ الْعالَمِينَ" اشاره به اين نكته است كه ما در عين قدرت نسبت به بندگان خويش، با مهربانى و لطف رفتار مى‌كنيم اين بنده‌نوازى و لطف خدا، بندگان را شيفته او مى‌سازد: كه با يك دنيا علاقه بگويند" الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ".

اينجا است كه انسان متوجه مى‌شود چقدر فاصله است بين رفتار خداوند بزرگ با بندگان خويش، و روش مالكان با زيردستان خود، مخصوصا در عصر شوم، بردگى.

[1] تاريخ آلبر ماله تاريخ مردم جلد 1 صفحه/ 150 جيبى.

[2] زمر 53.