كافى نيست و توحيد را نمى‌رساند، و بايد اضافه كرد آن الهى را بايد پرستيد كه جز او الهى نيست.

اين دو معنا از عبادت را خداى تعالى در آيه‌(قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى‌ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ)[1] جمع نموده، و اضافه كرده است كه بايد عبادت را بهر دو معنايش به خداى تعالى اختصاص داد، و اختصاص دادن آن به خدا همان اسلام و تسليم در برابر اوست كه هيچ انسانى از آن مفرى ندارد.

(سُبْحانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ) اين جمله تقديس و تنزيه خداى تعالى است از شرك و نواقصى كه اعتقاد به ربوبيت احبار و رهبان، و همچنين ربوبيت مسيح مستلزم آنست.

آيه مورد بحث بمنزله بيان علت مطلبى است كه در اولين آيه از آيات مورد بحث يعنى آيه‌(الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ) بيان شده بود، زيرا گرفتن اله و يا آلهه بجاى خداى سبحان، با ايمان به او و ايمان به روز جزا كه در آن ملكى جز ملك خدا نيست جمع نمى‌شود.

[لطافت تعبير از حال اهل كتاب به:(يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ)]

(يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ ...) كلمه اطفاء به معناى خاموش كردن آتش و يا نور است، و حرف باء در كلمه بافواههم براى آلت و يا سببيت است.

و اگر فرموده: با دهن‌هايشان براى اين است كه معمولا چراغ را با دهن خاموش مى‌كنند. در مجمع البيان در اين باره گفته است: اين تعبير از تعبيرات عجيب است، زيرا با همه كوتاهيش هم مطلب را رسانده، و هم شان اهل كتاب را تحقير و نقشه‌هاى آنان را كور و ضعيف معرفى كرده است، چون دهن‌ها تنها حريف خاموش كردن چراغ‌ها و نورهاى ضعيفند، نه نورهاى بزرگ همچون آفتاب، و نورهاى بزرگتر از آن‌[2].

زمخشرى نيز در تفسير كشاف خود گفته: اين آيه حال اهل كتاب را در باطل كردن نبوت خاتم الانبياء بوسيله تكذيب مثل زده به حال كسى كه مى‌خواهد نور عظيمى را كه همه آفاق را فرا گرفته، و خدا هم اراده كرده كه روز به روز پرتوش بيشتر شود تا در اشراق و پرتو

[1] بگو اى اهل كتاب بيائيد بسوى كلمه‌اى كه ميان ما و شما( نه مشركين) عادلانه است،( و آن اين است كه) جز خداى تعالى كسى و چيزى را نپرستيم و چيزى را براى او شريك نگيريم، و بعضى از ما بعضى ديگر را پروردگار ندانيم،( اى مسلمانان) اگر پشت كردند بگوئيد( اعراض شما ما را از راه حقى كه پيش گرفته‌ايم منصرف نمى‌كند) گواه باشيد كه ما بر اسلام خود پايداريم. سوره آل عمران آيه 64

[2] مجمع البيان، ج 5 ص 24