البته اين حرف معنايش لغويت اسباب نيست، و با كسب و كار كه فطرت آدمى انسان را بسوى آن و بسوى مقدمات آن از فكر و اراده دعوت نموده و به سعى در تنظيم عوامل و علل رسيدن به مقاصد انسانى و اغراض صحيح زندگى تحريك مى‌نمايد منافات ندارد و ما توضيح اين معنا را در موارد مختلفى از اين كتاب گذرانديم.

وقتى مسلمانان اين سنت الهى را سنت خود قرار دهند و خواهش دلهاى خود را از تمتع به ماديات كه هدفى حيوانى و غرضى مادى است بسوى اين تمتع معنوى بگردانند كه هيچ تزاحم و محروميتى در آن نيست قهرا خشم و دشمنى از دلهايشان زايل گشته و جانهايشان از بخل و غلبه هوى و هوس رهايى يافته به لطف خدا برادران يكديگر مى‌شوند، و آن چنان كه بايد رستگار مى‌گردند، هم چنان كه فرموده:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ، وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً)[1] و نيز فرموده:(وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[2].

[معناى جمله:(حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ)]

(يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ) در اين آيه نيز مانند آيه قبلى كه فرموده بود:(فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِينَ) رسول خدا 6 را دلخوش مى‌سازد، و منظور از آن- و خدا داناتر است- اين است كه: خداوند تو را به يارى خودش و بوسيله آنهايى كه از مؤمنان پيرويت كردند از شر دشمنان كفايت مى‌كند. نه اينكه بخواهد بفرمايد: نصرت خدا و يارى مؤمنين هر دو براى كفايت تو سبب مستقلى هستند. و يا هر دو با هم يك سببند كه اين يك سبب داراى دو جزء است، زيرا توحيدى كه قرآن آن را به بشر گوشزد كرده با سببيت مستقل مؤمنين منافات دارد.

و چه بسا بعضى‌ها گفته باشند: معناى آيه اين است كه خدا تو را كفايت مى‌كند و آنهايى را هم كه پيرويت كردند كفايت مى‌كند، در حقيقت خواسته‌اند جمله‌(وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ) را بر محل كاف حسبك عطف كنند.

[1] اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد بترسيد از خدا آن چنان كه حق ترسيدن از اوست، و زنهار نميريد مگر در حالى كه شما تسليم شدگان باشيد و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد، و متفرق مشويد، و به ياد آريد نعمتى را كه خدا بر شما ارزانى داشت، آن زمان كه( با هم) دشمن بوديد پس او ميان دلهايتان الفت افكند و در نتيجه به نعمت او برادران دينى يكديگر شديد. سوره آل عمران آيه 102- 103

[2] و هر كس خود را از خوى بخل دنيا نگهدارد آنان به حقيقت رستگاران عالمند. سوره حشر آيه 9