بيان آيات‌

اين آيات ابتداى خلقت انسان و صورت‌بندى او و ماجراى آن روز آدم و سجده ملائكه و سرپيچى ابليس و فريب خوردن آدم و همسرش و خروج‌شان از بهشت و ساير امورى را كه خداوند براى آن دو مقدر كرده بود بيان مى‌فرمايد.

[معناى تمكين انسان در زمين در جمله:(وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ)]

(وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ قَلِيلًا ما تَشْكُرُونَ) تمكين در ارض به معناى منزل دادن در آن است، يعنى ما منزل شما را زمين قرار داديم، ممكن است كه به معناى مسلط كردن نيز باشد، يعنى ما زمين را مسخر شما و شما را مسلط بر آن كرديم، مؤيد معناى دومى اين است كه اين آيات تقريبا مقابل آياتى است كه در سوره بقره راجع به داستان آدم و ابليس است، زيرا در ابتداى آن آيات فرموده:(هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً)[1] و اين همان تسلط و مسخر كردن است، الا اينكه در آيات مورد بحث از آنجايى كه در آخرش فرموده:(وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى‌ حِينٍ) از اين جهت معناى اول مناسب‌تر با آن است، زيرا در حقيقت جمله‌(وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ) اجمال مطالبى است كه آيات بعد آن را بطور تفصيل بيان مى‌كند. پس معناى مكناكم اين است كه: ما شما را در زمين منزل داديم. و معايش جمع معيشت و به معناى چيزهايى است كه با آن زندگى مى‌شود، از قبيل خوردنيها و آشاميدنى‌ها و امثال آن.

اين آيه در مقام منت نهادن بر آدميان است به نعمت‌هايى از قبيل نعمت سكونت در زمين و تسلط و استيلاء بر آن كه به آنان ارزانى داشته و نيز انواع نعمت‌هايى كه خداوند براى ادامه زندگى انسان در آن قرار داده، و لذا در آخر آيه مى‌فرمايد:(قَلِيلًا ما تَشْكُرُونَ).

(وَ لَقَدْ خَلَقْناكُمْ ثُمَّ صَوَّرْناكُمْ ...) اين آيه در ابتداى داستانى است كه در پانزده آيه مورد بحث بيان شده، و تفصيل اجمالى است كه در آيه قبلى ذكر شده بود. البته در اين بين اشاره به علل و جهاتى كه باعث شد خداوند انسان را در زمين تمكين دهد نيز مى‌كند، و به همين جهت كلام را به لام قسم آغاز نموده و فرمود: و لقد ... و نيز به همين جهت داستان امر به سجده آدم و داستان بهشت را به صورت يك داستان ذكر كرده و فاصله‌اى در ميان آنها نگذاشت تا كلام جمع و جور شده و

[1] او كسى است كه آنچه را كه در زمين است براى شما خلق كرد. سوره بقره آيه 29