(لِيَجْعَلَ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ فِتْنَةً لِلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ)[1]، و آياتى ديگر.

و كلى مطلب اين است كه مرض قلب عبارت است از اينكه قلب دچار نوعى ترديد و اضطراب شود كه مساله ايمان به خدا و اطمينان نسبت به آيات او را كدر و ناصاف كند و ايمان در آن قلب آميخته با شرك شود و لذا مى‌بينيم كه در مرحله خلق و خوى احوالى و اخلاقى متناسب با كفر بر آن عارض مى‌گردد و در مرحله عمل كارهايى از آن سر مى‌زند كه متناسب با كفر به خدا و به آيات او است.

در مقابل، سلامتى قلب و صحت آن عبارت است از اينكه قلب در مستقرى قرار گيرد كه خلقتش در همان مستقر بوده و يا به عبارت ديگر عبارت است از اينكه قلب راه ميانه را از دست ندهد و برگشت اين حالت به خلوص قلب در توحيد خداى سبحان و اعتماد كردن به جناب او و بريدن از هر چيز ديگرى است كه هواى نفس به سوى آن كشش دارد، اين نكته از آيه زير به چشم مى‌خورد كه مى‌فرمايد:(يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ)[2].

[بيمار دلان غير از منافقين هستند]

از همين جا روشن مى‌شود كه بيماردلان غير از منافقينند، هم چنان كه تعبير قرآن از اين دو طائفه مثل،(الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ)، در غالب موارد تا حدى خالى از اشعار بر دو طائفه بودن آن دو نيست، براى اينكه منافقين عبارتند از كسانى كه به زبان ايمان آورده و در دل ايمان ندارند و دلهاشان كافر خالص است و از نظر حيات ايمانى مرده است، نه بيمار، هم چنان كه قرآن كريم آنان را مرده و دارندگان ايمان را زنده خوانده و مى‌فرمايد:(أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ)[3].

و نيز مى‌فرمايد:(إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى‌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ)[4].

بنا بر اين ظاهر از عرف و اصطلاح قرآن كريم اين است كه مرض قلب عبارت است از

[1] تا خداى تعالى القائات شيطان را فتنه و آزمايشى و كورانى در دل بيماردلان و سنگدلان كند.

سوره حج، آيه 53 .

[2] روزى كه هيچ مالى و فرزندانى سود نمى‌دهد مگر كسى كه با قلب سليم به ديدار خدا آمده باشد. سوره شعراء، آيه 89 .

[3] آيا كسى كه مرده بود و ما زنده‌اش كرديم و برايش نورى مقرر كرديم كه با آن نور در بين مردم مشى مى‌كند مثل ديگران است. سوره انعام، آيه 122 .

[4] تنها كسانى دعوت اسلام را مى‌پذيرند كه گوششان شنوايى دارد، اما مردگان تنها در روزى شنوايى پيدا مى‌كنند كه خداى تعالى مبعوثشان كند. سوره انعام، آيه 36 .