و در همان كتاب از محمد بن مسلم از يكى از دو بزرگوار يعنى امام باقر و امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود: كفر به ايمان اين است كه مسلمان عمل به دستورات اسلام را به تدريج ترك كند تا بكلى ترك شود.[1] مؤلف: در سابق مطالبى كه مضمون اين اخبار را از ديدگاه تفسير روشن سازد گذشت.

و در همان كتاب از عبيد بن زراره روايت شده كه گفت: من از امام صادق (ع) از كلام خداى عز و جل كه فرموده:(وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ) سؤال كردم، حضرت فرمود: كفر به ايمان عبارت است از ترك عملى كه يك مسلمان به آن اقرار دارد، از اين جمله است اينكه بدون بيمارى و بدون داشتن موانع شاغله نماز را ترك كند.[2] مؤلف: بعيد نيست اينكه امام (ع) از ميان همه مصاديق كفر به ايمان فقط ترك نماز را يادآور شده به اين علت بوده باشد كه خداى تعالى در كلام مجيدش نماز را ايمان خوانده، و فرموده:(وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمانَكُمْ)[3]، يعنى خداى تعالى هرگز ايمان شما- نماز شما- را بى اجر نمى‌كند.

و در تفسير قمى آمده كه امام (ع) فرموده كفر به ايمان عبارت است از اينكه كسى ايمان بياورد، و سپس اهل شرك را اطاعت كند.[4] و در كتاب بصائر از ابى حمزه روايت آورده كه گفت: من از امام باقر (ع) از معناى كلام خداى عز و جل سؤال كردم كه فرموده:(وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ، وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ) فرمود: تفسير اين آيه در بطن قرآن است، و معنايش اين است كه هر كس به ولايت على كفر بورزد چنين و چنان مى‌شود، چون على (ع) همانا ايمان است.

مؤلف: اين معنا همانطور كه خود امام (ع) فرمود بطن قرآن است كه در مقابل ظهر آن يا ظاهر آن است، بطن و ظهر به آن معنايى است كه ما در پيرامون محكم و متشابه در جلد سوم اين كتاب بحث كرديم، ممكن هم هست كه بگوئيم اين گفتار امام (ع) از باب جرى است، يعنى تطبيق يك عنوان كلى بر مهم‌ترين مصداق آن، و يا بر يكى از مصاديق آن،

[1] تفسير عياشى ج 1 ص 297 ح 43.

[2] سوره بقره، آيه 143 .

[3] تفسير عياشى ج 1 ص 296 ح 41.

[4] تفسير قمى ج 1 ص 163.